742. Mná le Misneach

Tá an t-eolas seo bunaithe ar alt a scríobh Denise Calnan san Indo le déanaí. Chuir mé an-suim sna daoine san alt. Maith thú, Denise! Chonaic mé nach raibh pic de Margaret ann. Mar sin, scríobh mé anseo.

Cé hiad na mná le misneach seo? Éireannaigh ar fad iad ach iad dearmadtha ag an stair.

1. Mary Lee. 1821 – 1909. Rugadh í i gContae Mhuineacháin. Bhog sí go dtí an Astráil lena hiníon le aire a thabhairt dá mac ann. Fuair an mac bás ach d’fhan Mary san Astráil. Le mná eile d’éirigh léi an aois toilithe a ardú go 16. D’eagair sí achmhainní le cead vótála a thabhairt do mhná. D’éirigh leis. San Astráil Theas don chéad uair bhí cead vótála ag mná agus don chéad uair ar domhan bhí cead ag mná bheith ina bpolaiteoirí sa rialtas.  Thug sí tacaíocht do cheardchumainn do mhná chomh maith.

2. Mary Harris Jones. Nó Mother Jones mar ab fhearr aithne uirthi. 1837 – 1930. An bhean is contúirtí i Meiriceá. Rugadh i gCorcaigh í. Mar dhéagóir tar éis an Gorta Mór bhog a clann ar fad go Ceanada agus ansin Meiriceá. Phós sí George Jones i Memphis. Cailleadh a fear céile agus a páistí ar fad don fiabhras buí i 1867. D’aistrigh sí go Chicago le gnó gúnadóireachta a bhunú. Mhill tine mhór Chicago i 1871 sin.

 

Is ansin a thosaigh sí ag obair le ceardchumainn. D’eagraigh sí stailceanna is mar gheall ar an chaoi inar thug sí aire do na hoibritheoirí, thug siad an t-ainm Mother Jones di. Bhunaigh sí an Páirtí Sóisialach Daonlathach agus Oibritheoirí Tionsclaíoch an Domhain.

 3. Margaret Sanger. 1879 – 1966. Éireannach an inspioráid do Wonder Woman. Samhlaigh sin! Rugadh í i Nua Eabhrac ach ba ó Éirinn a tuismitheoirí. Ba í a bhunaigh an gluaiseacht rialaithe breitheanna sna 1900dí.  Chum sí féin an frása Birth Control (Breithrialú). Ardmheas di. Altra a bhí inti a thug faoi dearadh an nasc idir bochtaineacht agus clainnte mhóra.  I 1914, scríobh sí “enforced motherhood is the most complete denial of a woman’s right to life and liberty.” Hé, Éire! Tuig sin. I 1914! Dúisigh!

I 1916 (réabhlóidí) d’oscail sí an chéad clinic bhreithrialaithe i Meiriceá i mBrooklyn. Ghabh na póilíní uirthi and dhún siad an clinic. Fir! Dáiríre! Is leis an bhean a corp féin! Control freaks! Bhunaigh Sanger an American Birth Control League, a d’fhás agus anois tá an t-ainm Planned Parenthood air. Sin na rudaí maithe fúithi. Mór an trua gur thug sí tacaíocht do ghluaiseacht eoiginice freisin!

 

4. Margaret Cousins. 1878 – 1954.

Rugadh Margaret  i Mainistir na Búille in Éirinn.  Lean sí ar aghaidh ag obair tar éis fear a phósadh. Oh, the horror! Feoilséantóir a bhí inti. D’oibrigh sí le Hannah Sheehy Skeffington le cead vótála a fháil do mhná. Caitheadh i bpríosún í faoi dhó, i 1910 & i 1913, mar bhris sí fuinneoga an rialtais. Is dócha go raibh gá le aer úr ann. I 1915, bhog sí go dtí an India, áit inar oibrigh í le oideachas éigeantach do chailíní a bhaint amach. Mar gheall ar a rinne sí is daoine eile, d’éirigh leis. Caitheadh i bpríosún í arís i 1932 mar thug sí tacaíocht d’fheachtas Gandhi ar son saoirse cainte. Scríobh sí leabhair faoin India.

 

5. Leonora Barry. 1849 – 1930. Rugadh i gCorcaigh í. Bhog an clann go léir go Nua Eabhrac i Meiriceá i 1852 ag éalú ón nGorta Mór.

 

Ba mhúinteoir í sular phós sí. Ní raibh cead bheith ag obair is bean bheith pósta is bhí uirthi éirí as. Nuair a fuair a fear céile bás chuaigh sí ag cniotáil i monarca agus d’fhoghlaim sí an cruálacht i gcóras gan cothrom na féinne. 

I 1884, ba bhall de na  Knights of Labor í. Mar gheall ar a rinne sí thosaigh siad an fiosrú monarachana is tógadh isteach sa dlí an chéad Factory Inspection Act  i bPennsylvania. D’oibrigh sí do vótaí do mhná.

Eolas faoi daoine seo ar fad ag EIPIC i mBaile Átha Cliath agus is aoibheann liom atá ar siúl acu SEACHAS nach bhfuil Gaeilge ann! Seo Bliain na Gaeilge. Tá sin le ceartú.

Tháinig sé chugam le déanaí go ndeireann daoine Grow a Pair! nuair ar mhaith leo a léiriú nach bhfuil misneach ag duine. Tugtha faoi deara agam go bhfuil péire againn atá níos mó ná an péire atá ag fir. Péire ar an ucht a thugann bainne is beatha do pháistí. Ach an chumacht ag fir le fada! Cén fáth? Is ag mná atá an misneach. Mar caithimid. Anois, pé rud a dhéanann sibh, leads, NÁ bain cearta dínn níos mó!

 

741. Auld Lang Syne as Gaeilge

Bliain Úr Mhaith faoi Mhaise!

1. Leagan ó 2013

Version for those with no Irish. I’ll make handouts.* Full audience participation encouraged.

Oh vun gu bawr nah tee-reh is / e-er fud on down shoh bye

Nah gale eg kon-a / lawv er lawv / e-er ee-ha Auld Lang Syne.

Er ee-ha Auld Land Syne shuh mwij / er ee-ha Auld Lang Syne

Eg kon a-mok leh brohd a-nukt / e-er ee-ha Auld Lang Syne

Version for those le Gaeilge

Ó bhun go barr na tíre is ar fud an domhain seo beidh 

Na Gaeil ag canadh lámh ar lámh ar oíche Auld Lang Syne.

Ar oíche Auld Lang Syne seo muid, ar oíche Auld Lang Syne

Ag canadh amach le bród anocht ar oíche Auld Lang Syne.

Bliain na Gaeilge 2018 linn & seo Auld Lang Syne as Gaeilge le canadh le tús maith a chur leis an mbliain is muid ag casadh ar Oíche Chinn Bhliana.

Liricí:

1.

Ó bhun go barr na tíre is ar fud an domhain seo beidh

Na Gaeil ag casadh lámh ar lámh ar oíche Auld Lang Syne.

Curfá

Ar oíche Auld Lang Syne seo muid, ar oíche Auld Lang Syne

Ag casadh amach anocht le bród ar oíche Auld Lang Syne.

2.

Ó Mhumhain go Gaillimh ‘s ar aghaidh ó Thuaidh agus ‘fud fad Chúige Laighean

Beidh glór ón Daingean uasal libh ar oíche Auld Lang Syne.

Leagan eile ar 2: Ó Mhumhain go Connacht, Uladh go Laighean is fiú amháin thar lear

Beidh glór ann, daingean buan ‘sin libh ar oíche Auld Lang Syne.

Seo a bhéas againn:

Véarsa

Ó bhun go barr na tíre is ar fud an domhain seo beidh

From bottom go top of the country and throughout the entire world

Oh vun gu bawr nah tee-reh is / e-er fud on down shoh bye

 

Na Gaeil ag canadh lámh ar lámh ar oíche Auld Lang Syne.

The Gaels a singing hand in hand on the night of Auld Lang Syne.

Nah gale eg kon-a / lawv er lawv / e-er ee-ha Auld Lang Syne.

Curfá

Ar oíche Auld Lang Syne seo muid, ar oíche Auld Lang Syne

On the night of Auld Lang Syne here we are, on the night of Auld Lang Syne

Er ee-ha Auld Land Syne shuh mwij, er ee-ha Auld Lang Syne

Ag canadh amach le bród anocht ar oíche Auld Lang Syne.

Singing out with pride tonight on the night of Auld Land Syne

Eg kon a-mok leh brohd a-nukt/ e-er ee-ha Auld Lang Syne

For those who speak neither Irish nor Scots:

So what does Auld Lang Syne mean and what language is it?

Auld Lang Syne means Old Long Since.

The language is Scots (not Scottish), the language of Robbie Burns.

Is it Celtic? No, that’s Scottish: Gàidhlig

Is Scots English? Well, watch below. Settle in. The Vowel Shift is key.

Handout:

Scottish: Deich   Naoi   Ochd   Seachd   Sia     Còig   Ceithir      Trì         Dhà    Aon

Irish :      Deich    Naoi   Ocht    Seacht    Sé      Cúig   Ceathair  Trí         Dó      Aon

Manx:     Jeih       Nuy    Hoght  Shiaght  Shey Queig  Kiare       Tree      Jees    Un

English:  Ten        Nine   Eight    Seven    Six     Five     Four        Three   Two     One …

Bliadhna Mhaith Ùr. Bliain Mhaith Úr faoi Mhaise. Blein Vie Noa. Happy Hogmanay!

Auld Lang Syne (Old Long Since) Is it right that old times be forgotten? 

This is perhaps the most commonly sung version (apart from the Irish verse added here)

1. Should old acquaintance be forgot & never brought to mind?
   Should old acquaintance be forgot for the sake of Auld Lang Syne?

Chorus: For Auld Lang Syne, my dear, for Auld Lang Syne,
We’ll drink a cup o’ kindness yet for the sake of Auld Lang Syne.

Irish (with English spellings)**

Oh vun gu bawr nah tee-reh is / e-er fud on down shoh bye

Nah gale eg kon-a / lawv er lawv / e-er ee-ha Auld Lang Syne. 

Er ee-ha Auld Land Syne shuh mwij / er ee-ha Auld Lang Syne

Eg kon a-mok leh brohd a-nukt / e-er ee-ha Auld Lang Syne.

2. And surely you’ll buy your pint cup and surely I’ll buy mine!
   And we’ll take a cup o’ kindness yet for the sake of Auld Lang Syne.

3. We two have run about the slopes and picked the daisies fine.
   But we’ve wandered many a weary foot since Auld Lang Syne.

4. We two have paddled in the stream from morning sun till dine;
   But seas between us broad have roared since Auld Lang Syne.

5. And there’s a hand my trusty friend and give me a hand o’ thine!
   And we’ll take a right good-will draught for Auld Lang Syne.

Last time!

(Join hands (crossed) in a big circle. At the end of this verse run to the middle with hands still crossed. When the circle is re-established, everyone turns under the arms to end up facing outwards with hands still joined.)

Should old acquaintance be forgot & never brought to mind?
Should old acquaintance be forgot for the sake of Auld Lang Syne?
For Auld Lang Syne, my dear, for Auld Lang Syne,
We’ll drink a cup o’ kindness yet for the sake of Auld Lang Syne.

Bliadhna Mhaith Ùr. Bliain Mhaith Úr faoi Mhaise. Blein Vie Noa. Happy Hogmanay!

Donas Amach! Sonas Isteach!

Badness out! Happiness in!

**Meaning of Irish verse

From bottom go top of the country and throughout the entire world

The Gaels [are] a singing hand in hand on the night of Auld Lang Syne.

On the night of Auld Lang Syne here we are, on the night of Auld Lang Syne

Singing out with pride tonight on the night of Auld Land Syne.

Irish (Irish Spellings first)

Ó bhun go barr na tíre is ar fud an domhain seo beidh

Oh vun gu bawr nah tee-reh is / e-er fud on down shoh bye

 

Na Gaeil ag canadh lámh ar lámh ar oíche Auld Lang Syne.

Nah gale eg kon-a / lawv er lawv / e-er ee-ha Auld Lang Syne.

Ar oíche Auld Lang Syne seo muid, ar oíche Auld Lang Syne

Ere ee-ha Auld Land Syne shuh mwij, er ee-ha Auld Lang Syne

Ag canadh amach le bród anocht ar oíche Auld Lang Syne.

Eg kon a-mok leh brohd a-nukt / e-er ee-ha Auld Lang Syne

2. Leagan ó 2017 ► 2018

Iomlán as Gaeilge

Anocht ar fud an domhain go léir
Soir, siar is bun go barr
Ag canadh lámh ar lámh, na Gaeil
ar oíche Auld Lang Syne

Cúrfa:
Go maire cuimhne ár ngrá, a chroí
Go maire cuimhne ár ngrá,
Nach n-ólfaidh muid ár sláinte arís
ar oíche Auld Lang Syne

Ó Mhumhain go Gaillimh
is ar aghaidh ó thuaidh
agus fud fad Chúige Laighean
Beidh glór an Daingin buailte libh
ar oíche Auld Lang Syne

Go maire cuimhne ár ngrá, a chroí
Go maire cuimhne ár ngrá,
Nach n-ólfaidh muid ár sláinte arís
ar oíche Auld Lang Syne

Go maire cuimhne ár ngrá, a chroí
Go maire cuimhne ár ngrá,
Nach n-ólfaidh muid ár sláinte arís

Ar oíche Auld Lang Syne

740. Rosc: ‘Sí Do Thír Í

Tá rosc ag Coláiste Lurgan anseo. Treoir dúinn conas dul ar aghaidh. Éist leis na liricí. Na rudaí atá siad ag rá linn le fada. Seo an treo, Seo an chaoi. Seo dóchas. Seo meas. Seo bród. Seo an chuid is fearr dínn. Is féidir. Roghnaigh saoirse. Seo an chaoi dúinn dul ar aghaidh i 2018.

Anthem na haoise acu: moladh go deo leo.

Tideal: Is í do thír í. It’s Your Country

Foilsithe ar dtús Feabhra 19, 2017 ag TG Lurgan

Cór Chúrsa D ag canadh faoi stiúir Dáithí Ó Ruaidh & Cathal Ó Ruaidh

Liricí:

ú a X3 ú

1.

Ceanntrom [is] gan tú liom.

Oppression and you’re not with me.

Ag brath ort féin le é a thabhairt slán.

It falls on you yourself to steer it safe.

2.

Ní theastaíonn solas uait ach i lár an cheo.

You only need the light when you’re in the fog.

Ní theastaíonn uait an tine nuair atá sí ag dó.

You don’t need the fire when it’s burning.

3.

Beir greim ar mo lámh agus tar i bhfad liom.

Take my hand and come on this long road with me.

 4.

‘Sé an saol [é]. Anois tuigim é.

It’s life. I understand it now.

Ag iarraidh greim a bhaint den rud a bhí ar strae.

Trying to release the grip that was on that which went astray.

 5.

‘Sé inár gcroithe is leanfaidh sé ar aghaidh.

 It’s in our hearts and it will go on.

6.

‘Sé an saol [é]. Anois tuigim é.

That’s life. Now I understand it.

Tá an ceo scaipithe is mo mheon úr is réidh.

The fog has lifted and my mind refreshed and ready.

7.

‘Sé inár gcroithe is leanfaidh sé ar aghaidh.

 It’s in our hearts and it will go on.

á

8.

Glac an saol go réidh.

Take life easy.

Anois an t-am le bogadh ar aghaidh.

Now is the time to move onward.

9.

Tóg mo lámh is léim. X 3

Take my hand and jump. X3

10. (&11 sa chúlra)

Tá muid le chéile, tagtha le chéile anocht.

We are together, we’ve come together tonight.

Tá muid le chéile, tagtha le chéile le fáth.

We are together, we’ve come together for a reason.

Tá muid le chéile, tagtha le chéile go brách.

We are together, we’ve come together forever.

á

Tá muid le chéile, tagtha le chéile anocht.

We are together, we’ve come together tonight.

Tá muid le chéile, tagtha le chéile le fáth.

We are together, we’ve come together for a reason.

Tá muid le chéile, tagtha le chéile go brách.

We are together, we’ve come together forever.

á

Tá muid le chéile, tagtha le chéile anocht.

We are together, we’ve come together tonight.

Tá muid le chéile, tagtha le chéile le fáth.

We are together, we’ve come together for a reason.

Tá muid le chéile, tagtha le chéile go brách.

We are together, we’ve come together forever

á

Go brách.

Forever

11.______________________________________

Tír le teanga, tír le hanam.

A country with a language, a country with a soul.

‘Sí do thír í: déan do rogha.

It’s your country: make your choice.

739. Nollaig Ghaelach Shona

Trá Lechuza (Trá an Ulchabháin) i Malibu, Nollaig 24, 2017.

Buíoch as mo chairde ar fud an domhain. Buíoch as daoine a thugann meas dár gcultúr.

Bíodh ceol inár gcroíthe

738. Cailleach: Caillte le Fuath

Gearrchaille: sin a ghlaoigh mo Dhaid orm. Cailín ar eolas ag chuile dhuine. Focail deasa. Ach Cailleach? Míthuiscint faoin bhfocal sin mar … bhuel …rinne ‘Oideachas’ na tíre an-dochar ansin. Dúchas caillte againn.

Is breá liom Dúchas.ie Is aoibheann liom atá le foghlaim ann ó am go ham ann faoin ár nósanna féin. Ríshoiléir, faraor, go bhfuil lámh láidir na hEaglaise ins na rudaí a d’fhoghlaim is a scríobh an chuid is mó de na gasúir ina chóipleabhair fadó. An nós sin ag leanúint ar aghaidh i scoileanna fós.

Nach raibh mé féin ciontach ann chomh maith is mé i mo mhúinteoir bunscoile! Dúradh linn go raibh orainn sin a dhéanamh, is cuma céard a chreid muid féin. An córas sin fós ann. Iompúchán láidir a scriosann ár scéalta féin. Dúchas glanta amach is bolscaireacht na hImpireachta ann in áit ár noidhreacht féin. Neart le ceartú.

Féach a chonaic mé ar maidin ar Dúchas.ie

Féach an difríocht idir a scríobh Cathal agus a scríobh Niki. Bheadh an freagra céanna is atá ag Cathal ag beagnach gach fear in Éirinn. Tá drochmheas san bhfocal sin Hag buíochas le fuath ban is aineolas ó go leor áiteachaí, fiú ó Disney. Ní shin a bhí i gceist ag Cathal, déarfainn. Ach caithfear a thuiscint, nuair a chloiseann daoine an focal sin smaoiníonn siad ar an ugly evil witch. Níl sin tuillte ag an mbean sa phictiúr.

Is muid ag déanamh caint ar #MeToo, caithfimid a thuiscint cé as a thagann an fuath is an chumhacht sin a loiteann mná. Is féidir domhan níos fearr a chruthú le oideachas. Cloiste againn go minic. Is féidir, cinnte. ACH, is féidir fuath agus drochmheas a chruthú le ‘oideachas’ freisin. Sin an fhadhb. Sin atá ag tarlú leis na gcianta.

Impireacht amháin nó impireacht eile, cumhacht amháin nó cumhacht eile. Sin atá againn. Deireann siad le mná go bhfuilimid lag agus go bhfuil na fir i gceannas. Le stair a fhágann muid amach ón scéal. Le creideamh nach dtugann meas dúinn ach a ghléasann an feall sin le Sibh níos tabhachtaí: sin an fáth a chaithfidh muidne, na fir, ‘aire’ a thabhairt daoibh. Deireann siad an rud céanna le mná san Araib Shádach.

Thaitin freagra Niki ar Dúchas.ie go mór liom. Tuiscint iomlán difriúil ag fear agus ag bean ar an bhfocal sin Cailleach in áit amháin ar maidin. Chuir sé gliondar orm sampla mar sin a fháil. Bronntanas na Nollag dom.

Seo a scríobh sí

Nach álainn sin.

Nuair a chloiseann daoine an focal Hag smaoiníonn siad ar an ugly evil witch. Nuair a úsáideann daoine an téarma witch hunt sa pholaitíocht, fir de ghnáth, tá siad ag déanamh dearmad air nó is cuma leo faoi na mílte cailleachaí a chuireadh chun báis sa stair mar bhí siad cliste agus níor thaitin sin le fir. Níl sin tuillte ag an mbean sa phictiúr. Tá cumhacht ag focail. Demonization a tharla ar scoil de na focail againn agus an bhrí leo. Bhain siad brí dár ndúchas. Níos measa fós, mhúin siad fuath dúinn ar ár gcultúr féin. Thóg siad rud maith is rinne siad drochrud de. Mar? Sin fuath ban ag obair.

Salem, Woody? Dáiríre?! Chuaigh tú ansin?! Náire ar bith ar na diabhail a ghoideann ár stair uainn.

Nuair a d’úsáid siad an focal illegitimate ar scoil agus sa séipéal, mhúin siad drochmheas ar leanaí nach raibh tuismitheoirí acu a bhí pósta in Eaglais. Mhúin siad drochmheas ar leanaí nach raibh baistithe chomh maith. Saint, airgead, cumhacht is cúis leis sin. Ach an dochar!!! Fuath, eagla, náire an arm acu. Is mhúin siad an ‘oideachas’ sin go láidir le greim acu ar an dtír ar fad (atá fós acu).

Mar gheall ar an bhfuath, an drochmheas, an dehumanization sin, tá na Tuam Babies agus na Magdalenes agus drochdlíthe againn. Tá fir is mná sa tír nach dtuigeann céard is cailleach ann. Hag, ar siad. Seans mhaith nach dtuigeann siad cé as a tháinig an focal sin. Caithfear dul thar lear nó éalú ó ghreim na hEaglaise ar bhealach éigin le tuiscint an luach atá san bhfocal is inár gcultúr féin.

Inniu Lá Nollag. Nollaig Shona, a chairde. Céard atá ar eolas againn, sinne na Gaeil, faoi?

Ar chuala daoine in Éirinn faoi Alban Arthuan? Ainm eile ar Ghrianstad an Gheimhridh atá ann. Céard atá ar eolas ag daoine in Éirinn faoi Yule (roth na bliana)? Cearchall sa tine ar feadh 12 uair a chloig in ómós don Mháthairdhia. Baineann an nós le torthúlacht. Cuireadh luaith sa gháirdín an lá dár gcionn. Bhfuil sé ar an gcuraclam? Ar cheart féilire a bhunú ar mian na bPápaí nó ar an Nádúr, ar na séasúir?

Chrochadh daoine réalta, maisiúcháin dhearg srl ar chrann fadó mar shiombal d’áilleacht agus cumhacht na spéirthe os ár gcionn. Chrochadh siad rudaí air freisin i gcuimhne ar dhaoine a d’imigh rompu. Le meas. Nach álainn sin. Do chailleachaí agus gach duine ar shlí na fírinne. Tugadh bronntanaisí do na déithe. Nós lán le meas don Nádúr. Na réinfhianna? Baint acu le Pan. Elves? Na sióga. Ná déanfaimis dearmad ar an stair, ar ár ndúchas i gcodarsnacht le bolscaireacht na himpearachta.

Mar sin, is fir ag iarraidh #MeToo agus conas ar tharla sin ar fad a thuiscint, tosaigh le fuath ban a thuiscint agus cé as a thagann sé. Dúradh liom le déanaí nach mbeadh grúpa (fir amháin) compórdach bualadh liom. Tuigim nach raibh dochar i gceist ag an bhfear a dúirt sin liom. Is breá liom é is tá sé ag iarraidh an grúpa a shásamh le focail a míneoidh mar atá rudaí dom. Meas aige féin orm ach… bhuel, tuigim… raight? Tuigim. Tuigim rómhaith. Ná féach in aon áit eile, ar mhaith liom a rá leis. Foinse na faidhbe agat ansin. Ná glac leis sin. Tuig an feall agus an dochar ann. Tabharfaidh mé seans dó. É fós ag foghlaim. Deacair do dhaoine feall chomh mór seo a thuiscint go tobann.

Focail & Brí

Tugtha faoi deara agam ag deireadh na bliana gur bhain focail nua stádus oifigiúil amach i mbliana. Ionadh orm faoi mar bhí uair ann a bhí mé lánpháirteach i ndíospóireachtaí faoi chúrsaí mar sin ar Twitter. Sin sula bhfuair daoine amach gur bean a bhí ionam agus nár thaitin liom Ethos na hEaglaise i bhfocail ar nós Ginmhilleadh sa bhfoclóir. Tháinig ionsaí nimhneach ó fhear amháin i SAM, rath feirge ó fhear eile in Éirinn (an t-aon duine a bhí orm a bhlocáil riamh ar Twitter), agus bhí mé blocáilte ag fear amháin le grá mór aige don Eaglais ar Twitter. An ceann deireanach ansin an ceann a rinne an jab a bhí uathu: mé a choinneáil amach ón gcomhrá. Cliste.

Mar sin, ceist agam ar focloir.ie: cad é an % de mhná a chabhraíonn le focail nua a cheapadh a ghlactar leo go hoifigiúil? Chuala mé léacht ó fhear as Maigh Nuad i UCLA faoin stair a bhaineann leis na foclóirí againne. Fir i gceannas ar iad a chur le chéile. Le fada. Bhí Máire Mhac an tSaoi ag tabhairt amach faoi. Dhéanfainn jab níos fearr air, ar sí. An ceart aici. Neart le ceartú. Cothrom na féinne, leads. Tá #MuidneFreisin anseo. Guth uainn.

Ba bhreá liom bheith saor agus Gaelach. Ní féidir liom bheith Gaelach i ndáiríre gan saoirse. Tá aineolas san mbealach ar sin. Foinse na faidhbe. ‘Oideachas’ v dúchas.

Ná caill an bhrí le Cailleach. Ná bíodh eagla ar dhaoine roimpi. Ná múin sin d’éinne. Ná glac leis.

Meas, a chairde. Sin an méid atá uainn.

Nollaig Shona, a chairde. Bímis Saor agus Gaelach. Seas an fód do mheas agus grá.

 

 

 

 

 

737. Donas Amach, Sonas Isteach

Seo muid ag deireadh na bliana agus na cuimhní ag teacht chugam go tapaidh. Ag an tráth seo den bhliain bímid ag féachaint siar. Is cuimhin liom nuair a bhí mé ag cóisir in Éirinn fadó, d’iarr fear an tí ar scata againn: Cén carachtar is fearr libh ar Star Trek? Tháinig na focail Captain’s Log … ó mo bhéal go híseal is mé ag smaoineamh os ard ar mar a thosnaíonn an clár. Ar an bpointe, phléasc sé amach ag gáire. Bhí náire orm mar ní shin a bhí i gceist agam. Thuig mé go raibh sé greannmhar ag an am céanna. A bhuel. Cuimhní! Ag caint ar log agus Yule mar sin, baineann roinnt mhaith de na féilte a mhaireann ón saol fadó le torthúlacht. Le Yule chuireadh siad luaith ar an gcré an mhaidin dár gcionn. Ach inniu anseo anois, suim agam i nós pónairí a chaitheamh i dtreo rudaí a chuireann as dúinn. Ceangail anseo idir an tSeapáin agus an domhan Gaelach. Maith agat, Lafcadio, a spreag an chuimhne seo.

Nuair a bhí mé sa tSeapáin le déanaí, tháinig cuimhní ar ais chugham: nósanna a chleachtaigh mé le mo mhac ann. Ceann acu sin, setsubun. Tarlaíonn sé ar an 3iú Feabhra. Sin an Athbhliain ar an bhféilire ghealaí. Ciallaíonn 節分 (setsubun) roinnt idir séasúir. Tarlaíonn sé ar an lá sula dtosnaíonn an tEarrach. Cuid é d’imeachtaí i bhFéile an Earraigh nó 春祭 (haru matsuri). Seo nós 追儺 (tsuina) a tháinig ón tSín san ochtú aois. Bhaineamar an-taitneamh as mar chlann is muid ann!

Seo an nós: caith amach donas na bliana roimhe agus donas ar mhaith leis teacht san Athbhliain. Cuir fáilte roimh sonas. Conas? Le 豆撒き (mamemaki). Sé sin, caith pónairí ag na diabhal. Sa tSeapáin tá dhá shórt diabhal ann: na cinn dearga agus na cinn gorma. Ach os rud é go gciallaíonn an focal ao gorm nó glas, is dócha go bhfuil trí cinn ann. Is féidir do chinn féin a dhéanamh.

Táim féin ag smaoineamh ar ceann a dhéanamh ar nós fear oráiste a bhfuil cónaí air i dteach bán.

Focail cuí don nós: 鬼は外! 福は内! Oni wa soto, fuku wa uchu! Amach leis na diabhail, isteach le ádh. Nó Donas Amach, Sonas Isteach más mian linn.

Ba mhaith leat é a dhéanamh?

1. Faigh pónairí soighe rósta 福豆(fuku mame), sé sin pónairí an áidh. Muna bhfuil siad le fáil, dhéanfadh pónairí thirim an jab chomh maith. Meas tú an bhfuil baint ag an scéal Seán & an Gas Pónaire leis seo ar fad? Mé ag smaoineamh os ard arís. Torthúlacht agus seans fáil réidh le olcas a bhí sa scéal sin chomh maith.
2. Faigh nó déan aghaidheanna fidil: Glas, Gorm, & Dearg. Cuireann daoine ar mhaith leo an ról seo iad orthu. Cosnaíonn an masc an aghaidh ó na pónairí.
3. Sa tSeapáin caith na pónairí ag na daoine leis na haghaidheanna fidil is abair (Oni wa soto! Fuku wa uchi!). Sé sin: Na diabhal, amach. An t-ádh, isteach! In Éirinn, abair: Donas amach, sonas isteach. Is féidir seo a dhéanamh gan masc ach iad a chaitheamh ag an doras, ní daoine gan masc! Ansin dún an doras de phlab (cuma cén chaoi a roghnaigh tú).

Cuireann daoine sa tSeapáin cuileann taobh amuigh scaití, le na diabhail a choinneáil ón dteach. Nós acu sa tSeapáin cinn sairdí a chur air: (柊鰯 (hiragi iwashi) a thugann siad air.

Bain taitneamh as! Níos mó eolais anseo.

736. An Mhaighdean Mhara

Níor chuala mé éinne riamh a chas an t-amhrán seo chomh hálainn is a chas Mary Quinn (Mary Mythen anois?) é fadó.

https://www.youtube.com/watch?v=tSitqkzFrsY

Is cosúil gur mheath tú
nó gur thréig tú an greann
Tá an sneachta go freasach

fá bhéal na mbeann’
Do chúl buí daite
is do bhéílín sámh
Siúd chugaibh Mary Chinidh
is í i ndiaidh an Éirne shnámh

‘A mháithrín mhilis,
‘duirt Máire bhán
Fá bhruach an chladaigh
is fá bhéal na trá
‘Maighdean mhara
mo mháithrín ard’
Siúd chugaibh Mary Chinidh
is í i ndiaidh an Éirne shnámh

Tá mise tuirseach
agus beidh go lá
Mo Mháire bhruinneall
is mo Phádraig bán
Ar bharr na dtonnta
is fá bhéal na trá
Siúd chugaibh Mary Chinidh
is í i ndiaidh an Éirne shnámh

735. CnaG LA: 2017 le ♫

Bhí 2017 IONTACH againn mar sin tá muid ag canadh le gliondar

Liricí

An chéad mhí den bhliain, seo mar a thosaigh sí:
(Is) Ag Nollaig na mBan a bhí an spraoi.

An dara mí den bhliain, seo mar a bhí sí:
Dhá chéilí eagraithe

An tríú mí den bhliain, seo mar a bhí sí:
Trí lá sna sléibhte. (Cúlú Ceilteach)

An ceathrú mí den bhliain, seo mar a bhí sí:

Ceithre ionad sa chathair. (Agoura, Culver, Glendale, Redondo)

An cúigiú mí den bhliain: seo mar a bhí sí

D S G (Ár gCúigiú Deireadh Seachtaine Gaeltachta)

An séiú mí den bhliain, seo mar a bhí sí:
Imeachtaí ag Aonach (dánta, scéalaíocht, amhránaíocht, ranganna, rince, seó)

An seachtú mí den bhliain: seo mar a bhí sí:
Rince ag an bhFord (seachtar le Céilí Rua ag an Jam san amharclann)

An t-ochtú mí den bhliain, seo mar a bhí sí:
Ceardlann le leanaí (i San Pedro, 2 amhrán, ceardaíocht, scéalaíocht, cluiche, rince, comhrá, rang).

An naoú mí den bhliain, seo mar a bhí sí:
Rince i Ventura (naonúr againn ag seó le AOH).

An deichiú mí den bhliain, seo mar a bhí sí:
Flashmob, Pop-Up, Cluichí (Ireland Week & Highland Games).

An t-aonú mí déag den bhliain, seo mar a bhí sí:
Ranganna sa Ghàidhlig

An dara mí déag den bhliain, seo mar a bhí sí:
Cóisír i Gypsy. (Campa Gypsy: ionad i gCulver againn)

________________

Agus anois le fianaise. Rinneamar seo a leanas agus i bhfad, i bhfad níos mó!

An chéad mhí den bhliain, seo mar a thosaigh sí:
Ag Nollaig na mBan a bhí an spraoi.

An dara mí den bhliain, seo mar a bhí sí:
Dhá chéilí eagraithe

An tríú mí den bhliain, seo mar a bhí sí:
Trí lá sna sléibhte. (Cúlú Ceilteach)

 

An ceathrú mí den bhliain, seo mar a bhí sí:

Ceithre ionad sa chathair. (Agoura, Culver, Glendale, Redondo)

An cúigiú mí den bhliain: seo mar a bhí sí

D S G (Ár gCúigiú Deireadh Seachtaine Gaeltachta)

An séiú mí den bhliain, seo mar a bhí sí:
Imeachtaí ag Aonach (dánta, scéalaíocht, amhránaíocht, ranganna, rince, seó)

An seachtú mí den bhliain: seo mar a bhí sí:
Rince ag an bhFord (seachtar le Céilí Rua ag an Jam san amharclann)

An t-ochtú mí den bhliain, seo mar a bhí sí:
Ceardlann le leanaí (i San Pedro, 2 amhrán, ceardaíocht, scéalaíocht, cluiche, rince, comhrá, rang).

An naoú mí den bhliain, seo mar a bhí sí:
Rince i Ventura (naonúr againn ag seó le AOH).

An deichiú mí den bhliain, seo mar a bhí sí:
Flashmob, Pop-Up, Cluichí (Ireland Week & Highland Games).

An t-aonú mí déag den bhliain, seo mar a bhí sí:
Ranganna sa Ghàidhlig

An dara mí déag den bhliain, seo mar a bhí sí:
Cóisír i Gypsy. (Campa Gypsy: ionad i gCulver againn)

Mar sin

 

734. Open Letter to the North

Noli Timere

 

Open Letter to the North:

This is an invitation to you to choose Europe and this island. We will love you and you’ll be welcome. Your children will play with ours. When you are sick, people will care about what happens to you. You will make friends. Know that you are wanted. We hope you will choose us.

Know that we are not perfect. No country is. We stubbornly chip away at flawed systems to gain rights. What country has not? We fought for basic rights: to be able to divorce, to get married, and now we fight to give women the right to have control over their own bodies. We have won these fights in a slow process that involves letting everyone speak so we all hear the stories that were silenced too long. Stories that break our hearts. And then we know we must right the wrongs. So we do. We believe in a better world and work together to make it happen.

We share so much. This land is ours together, if you want it. Not westminster’s, nor the pope’s, nor the queen’s. And yes, I took away some capital letters there to change perspective so as not to be straining our necks looking up. No one of the three on that list is essentially bad. When they stand for Empire and a view of history that divides, however, that has often led to oppression, hatred, and fear.

We have lived with fear and loss for centuries. We will talk by the fire, share tea and stories, and learn how all of us were cheated and deceived. But we survived and will again. We will heal. Together. This is the journey that becomes joyful when we share it. The connection, the meaning, the love.

Don’t be afraid. We have been afraid too. We have heard hate. Of us, of our language and culture. Hate not shown to French or other foreign languages. What hurts is that it is not foreign. It is the language of this land. But we know what it is to have been told lies, told that one group is superior to another. We have all been told lies. We know you hurt too.

We must understand that no matter how hard people try to please a master, they are still slaves as long as they see it as master. We must recognize who our masters have been and break those chains. Fear is the greatest chain of oppression.

Our beloved poet, Seamus Heaney told us: Noli timere. His last words to us translate as, Be not afraid. We are not too wee. We are at the point where hope and history rhyme as Heaney, who understood the rhythms of life, knew.

So, we invite you to share the journey with us. We want you to love us, not hate us nor fear us. We will love you. We will share stories and work together to make a better world, in Europe together. For our children, yes. Because it is the right thing to do.

We want you to come on this path of life with us. Together. Unafraid. Brave for a future in a world that recognizes the value of diversity, of working together with people who become friends at home and around the world. Know that you are wanted.

Sincerely,

A wee land at the edge of Europe filled with beauty and limitless potential

PS. To mainland Europe, we are to the west. To us, mainland Europe is to the east. To the south, you are to the north. To you, we are to the south. But the world is constantly turning. We are an island and we are in Europe. Can that be enough? Can our direction be just forward? Together? We yearn for that.

733. Pop-Up Gaeltacht #2

Beidh Cóisir na Nollag agus Pop-Up Gaeltacht #2 againn i gCathair na nAingeal amárach an 17 Nollaig 2017. Fáilte roimh cairde CnaG.

Buailigí isteach. Am le ceiliúradh gach a rinneamar i 2017 le craic, ceol, cairdeas…

Cóisir

Wear tartan or plaid if you have some. Let’s go Gaelic this Christmas!