k.10 Percy French: file a thuig sinn

D’imigh Percy French ón saol céad bliain ó shin, Eanáir 24, 1920.

Thaitin dánta Percy French le chuile dhuine in am mo mháthar. Party piece ag Seamus Heaney fiú The Four Farrellys

Seo an fear é féin dhá rá:

Och, I dunno an party piece a bhí agam is mé óg.

Bhí stair agus greann sna dánta go minic

Thaisteal a cheol thar farraige agus chuala an domhan mór
na hamhráin aige cé nár thuig go leor daoine cé a scríobh iad.

Seo an chéad amhrán a scríobh sé, casta ag Data ó Star Trek

Seo casta ag grúpa ó Cheanada: Eileen Óg

Tá clú agus cáil ar an gceann seo casta ag Don McClean:

Ach bhí mná in Éirinn ag an am i grá leis. Chonaic mo mháthair é sa Mhuileann gCearr fadó san halla in aice leis a séipéal protastúnach agus ar nós mná na tíre, thit sí i ngrá leis. Drochbhail ar an halla sin anois, faraor.

Tá a dhánta is na hamhráin ar eolas ag go leor daoine ach bhí sé go maith ag ealaín chomh maith.

Samplaí:

Ach caithfear meas a thabhairt do Ros Comáin mar is ann a rugadh é agus scríobh sé faoi ina hamhráin. Meas freisin do Chontae an Chabháin is Baile Shéamais Dhuibh, go háirithe.

Cé nár scríobh sé as Gaeilge, is cuid dár gcultúr a thug sé dúinn. Moladh go deo leis. Maireann a chuimhne an chéad is níos mó.

k.9 Burns: Highland Mary

Aistriúchán ar Highland Mary sa Ghàidhlig ó Poems and Songs of Robert Burns, ed. James Kinsley, 3 vols. (Oxford, 1968), ll

A bhruachan, uilld ‘s a thulaichean, Ye banks, bums and knowes 
Mu chaisteal Ionar-Iochaidh! around the castle of Inverlochy,
Gur taitneach leam ur sruthanan, pleasant to me are your streams
‘S ur bruthaichean fo neoinean! and your gowany banks!
Mu ‘r cuairt biodh samhradh luiseanach Round about you may fertile summer
A’ tuineachadh ‘an conaigh! always abide
Oir’s ann a ghabh mi cead gu brath for it is there that I took my last farewell
De m’ Mhairi aluinn bhoidhich! of my lovely beautiful Mary.

k.8 Eleanor & An Guta Rúnda

An bhfuil gá le séimhiú? Le úrú?

Seo ceisteanna a bhíonn ag foghlaimeoirí go minic.

Is breá leo focail a thosnaíonn le l, n, nó r (ar nós Eleanor) mar tuigeann siad nach féidir athrú mar sin a dhéanamh orthu.

Séimhiú?

Lh…? X

Nh…? X

Rh…? X

urú + l? +n? +r? X

Deas! Is breá linn L, N, R!

Ach seo a leanas rud eile faoi L, N, agus R agus seans nach raibh sé ar eolas agaibh cheana.

__________________________________

Tá athrú a tharlaíonn le L, N, agus R in aice le litreacha eile. Mo theanga, mo rún!

Mé ag foghlaim Gàidhlig ar Duolingo faoi láthair is chonaic mé Síne Bheag ag scríobh faoi Alba inniu. Bhí sí ag míniú cén fáth a deirtear Aləba in áit Alba. Fan. Céard? Yep, bhí sé mícheart agam go dtí seo.

Go minic, tagann guta nua, guta rúnda (ə nó ‘i), isteach idir l, n, nó r nuair a leanann b, bh, f, g, ch,m, nó mh iad.

                                                                                     Samplaí:

               b, bh, f                                                          Bairbre, falbh, leanbh, marbh, dearfa,

l, n, r  + g, ch     =   guta sa bhreis eatarthu         Donncha, seilg, dearg, airgead, dorcha,

              m, mh                                                           Colm, ainm, gorm, arm, ainmhí

Ní fheictear an guta ach cloistear é. Sa Bhéarla freisin, déanaimid sin leis an bhfocal Film. In Éirinn deirimid Filəm. Sa Bhéarla, tugann siad epenthesis air. Is fearr liom An Guta Rúnda sa Ghaeilge.

___________________________________

Tá go leor gutaí sa Ghaeilge! Cén fáth? fiafraíonn foghlaimeoirí go minic.

Bhuel, sa chás seo, má tá guta fada le guta eile agat san bhfocal roimh an l, n, r sin, níl guta rúnda ann.

Mar shampla: dualgas, léanmhar, téarma.

Rud eile nua a d’fhoghlaim mé inniu. Níor thuig mé go raibh mé ag rá Banba mícheart go dtí seo! Ar nós Albain, tá guta rúnda ann. Fíorspéisiúil domsa nach bhfuil foghraíocht le fáil san bhfoclóir do ‘Banba.’ Níor chuala mé fúithi ar scoil. Mar a chuir an Eaglais a rian ar an bhfoclóir is ar an gcuraclam!

Freisin, níl guta rúnda ann má tá níos mó ná dhá shiolla san bhfocal mar tá an focal fada go leor mar atá sé ansin.

_______________________________

Raightso: Tá ciall leis an teanga agus na rialacha aici. Seo anois, an féidir leat na focail seo a léamh os ard?

Albain, Banba, Colm, fearg, gealbhan, lorg, orm, seanchas, steillbheatha, bolg.

Maith thú. Ní rún é níos mó. Scaip an scéal.

k.7 Nollaig na mBan LA 2020

Nós anois é. Tá muid ag ceiliúradh Nollaig na mBan i gCathair na nAingeal ó 2017.

San Óstán Culver i 2017, 2018, 2019, agus i 2020, bhailíomar le chéile le caint a dhéanamh ar na mná sa saol a spreag agus a spreagann muid.

I mbliana bhí caint ar Harriet Tubman, Abby Martin, Marian Finucane, Nuala Ní Dhomhnaill, Clare Daly …

Tá mná agus fir a spreagann mise sa ghrúpa seo. Bhí comhrá, craic, agus spraoi againn ann. Dea-nós.

Go raibh maith agaibh ar fad a tháinig amach leis an nós a cheiliúradh linn!

 

k.6 Marian Finucane 1950 – 2020

Marian Finucane: Guth na hÉireann

Hello there and a very good morning to you.

Rugadh Marian Finucane i mBealtaine i 1950. D’fhág sí an saol ag tús 2020, Eanáir 2. Tá guth imithe uainn. Guth a d’aithin daoine i bhfad i gcéin. Guth ar an raidió a bhí cairdiúil, a thóg abhaile muid leis an bhfáilte a bhí ann.

Tá Caitlín Ní Uallacháin againn mar shiombal na tíre sa stair, mar íomhá, mar bhean gan dídean agus cúnamh uaithi. Bhí Marian Finucane againn mar dhuine beo, le fáilte, le tuiscint, le heolas a roinnt, le guth le ciall agus grá. Sin é. Bhí grá aici don saol agus spéis aici i ndaoine agus meas ina glór fiú is í ag léiriú gach a bhí mícheart sa saol mar chreid sí go bhféadfaí níos fearr a dhéanamh. Siombal na tíre ach beo, go dtí gur imigh sí is airíonn an tír sin ansin.

Hello there and a very good morning to you.

Ní raibh Marian ardnósach. Ag éisteacht leis an raidió nó le podcast i California, bhí sé ar nós bheith ag roinnt scéalta le cupán tae i do lámh agat i gcisteanach in Éirinn. Nó le bualadh le duine cairdiúil ar an tsráid.

Bhí leigheas sa ghuth aici. Ag éisteacht léi, d’imigh strus uaim agus d’airigh mé bród. Thuig sí conas ábhar a phlé. Cumhacht na mban le guth lách a bhí inti. Chuir sí a croí isteach i ngach clár.

Moladh go deo léi. Sheas sí an fód dúinn ar fad. Bhí sí cliste. Ailtire a bhí inti sular thosaigh sí le RTÉ. D’éirigh go hiontach léi ann.

1979: Fuair sí Duais Jacobs as ucht a cuid oibre le Women Today. Clár faoi mhná ag bean, ar ndóigh. Bhí an t-ádh léi fiú sin a fháil. Caithfidh go raibh sé uaigneach di. Ach bhí sí iontach i ngach a rinne sí. Raight leads, féach ar bhur n-eagraíochtaí. An bhfuil mná sna pics nó fir amháin? Ná ceap go bhfuil an fhadhb seo imithe.

1980: Fuair sí an duais Prix Italia as clár fáisnéise a rinne sí ar choscbhreith (abortion). Rinne sí agallamh le bean a fuair coscbhreith (ná déan trácht ar an diabhal focal ginmhilleadh sin!). Thaisteal sí léi go Sasana agus ar ais is rinne sí caint léi ar mar a bhí. Réabhlóideach ag an am sin.

1988: Fuair sí an duais, The Radio Journalist of the Year

Ar an teilifís, bhí na cláracha Consumer Choice agus Crime Line aici.

2005: Bronnadh céim onóracha uirthi ó Ollscoil na Gaillimhe.

Rud nach raibh ar eolas agam fúithi: Lena fear céile, cuidigh sí le ospis SEIF agus le dílleachtlann a bhunú san Aifric Theas. Ach ní chuireann sé ionadh orm.

And to ye lads in RTÉ with yer wall of negativity who deprived her of hosting the Late Late and of us of seeing her genius on the Late Late Show (how she would have changed the country!), aontaím go hiomlán le Helen: Sod off, ye who construct ceilings to keep women down. She was to be heard but not seen. Soit! She outclassed the lot of ye.

Goodbye, Marian, and a very big Thank You to you.

Guth na hÉireann den scoth!

 

 

k.5 Mallachtaí & Beannachtaí

In am do na liostaí

Mallachtaí: Ardaigh gloine anocht agus úsáid an mallacht is ansa leat leis an liosta seo nó do dhuine éigin i do shaol a dhéanann dochar, os ard, le neart:

Go hIfreann le

10. Trump

9. Pence

8. Boris

7. Erdoğan

6. Bolsonaro

5. Putin

4. Orbán

3. Xi

2. Duterte

1.Al-Bashir

Neart eile le cur ar an liosta ar ndóigh ach níl spás ach anseo dóibh ar fad.

Bhuel, chuidigh sin go mór.

Anois, ardaigh an gloine arís le beannacht do na haingil inár measc:

Moladh go deo le

10. Greta

9. Alexandria Ocasio Cortez

8. Catherine Corless

7. Jacinda Arden (New Zealand)

6. Sinéad Burke

5. Vera Twomey

4. Iseult Ward

3. Joanne O’ Riordan

2. Myra Zepf

1. Emma DeSouza

Go leor, leor laochra eile ann, ar ndóigh.

Ná déan dearmad ar na mná a sheas an fód romhainn. Is fiú léamh fúthu:

5. Margaret Gretta Cousins (1878–1954)

4. Anna Haslam (1829–1922)

3. Francis Hutcheson  (1694 – 1746)

2. Sarah Winstedt (1886 – 1972)

1. Rosie Hackett (1893 – 1976)

Amach leis na diabhail. Lig do na haingeal teacht isteach.

Athbhliain faoi Mhaise, chuile dhuine.