670. Scéalta, Rannta, Amhráin

Tá comórtaisí againn don Aonach Éireannach i Long Beach an deireadh seachtaine seo.

Beidh Scéalaíocht, Filíocht, agus Amhránaíocht in onóir Breda Cusack, Dolly Martin, agus Marsha Sculatti nach maireann ann.

Tá teastaisí & trófaithe againn do na buaiteoirí.

Ach cad a dhéanfaidh daoine? Le bheith réidh don stáidse, seo cúnamh dóibh atá ag iarraidh scéalta, rannta, agus amhráin anseo:

Samplaí

1. Scéal: Sochraid

Cailleadh fear ar an mbaile seo uair amháin. Chuaigh duine dá ghaolta ag lorg cairr lena chorp a thabhairt chun na reilige. Ach, mo léan, ní raibh aon charr ar fáil. Thosaigh siad uilig ag caint sa teach agus ag fiafraí dá chéile céard a dhéanfaidís gan charr. An chéad rud eile chuala siad guth as an seomra ag rá: “Seo, ná bac leis an gcarr. Siúlfaidh mé ann.”

1. Amhrán: Téir Abhaile, riú

Curfá: Téir abhaile ‘riú ! X2 Téir abhaile ‘riú Mháire !
Téir abhaile ‘riú ‘s fan sa bhaile mar tá do mharghadh déanta.

1. Is cuma cé dhein é nó nár dhein. Is cuma cé dhein é, a Mhary.
Is cuma cé dhein é nó nár dhein mar tá do mharghadh déanta.

2. Pós an píobaire. X2 Pós an píobaire, a Mhary.
Pós an piobaire I dtús na hoíche is beidh sé agat ar maidin.

3. Níl mo mhargadh. Tá do mhargadh. Níl mo mhargadh déanta.
Tá do mhargadh. Níl mo mhargadh. Tá do mhargadh déanta.

1. Rann: Na Blátha Craige

A dúirt mé leis na blátha: “Nach suarach an áit a fuair sibh le bheith ag déanamh aeir

Teannta suas anseo le bruach na haille,

gan fúibh ach an chloch ghlas & salachar na n-éan,

áit bhradach, lán le ceo agus farraige cháite,

Ní scairteann grian anseo ó Luan go Satharn le gliondar a chur oraibh”

A dúirt na blátha craige: “Is cuma linn, a stór. Táimid faoi dhraíocht ag ceol na farraige.”

2. Gadaíocht, Dún do Shúile, An tEarrach Thiar

3. Srl

Féach

Dánta

Scéalta

Amhráin

Pioc na cinn is ansa leat agus ádh mór ♥.

 

630. Mo Éire

Dán Cumhachtach

Amhrán Luaite sa Dhán

Is linn an t-oileán seo, ní faoi scáth na spuaice

 

616. Atlas mo Dhaid

D’imigh mo Dhaid ón saol seo i mí na Samhna i mbliana. Bhí 90 bliana aige anseo is chaith sé roinnt mhaith den am sin ag scríobh don Westmeath Examiner.

Cheap mé go mbeinn ag scríobh dán dó faoin am seo. ACH, is mé san mbaile ag dul trí na leabhair aige, tháinig mé ar leabhar scoile leis. Atlas. An domhan ar fad ann ach is léir nach raibh suim aige sa thíreolaíocht. Is léir gur chaith sé an t-am sa rang ag scríobh dánta ar chúl na mapaí. Bhí bronntanas fágtha aige dom, i ngan fhios dom le blianta fada, san Atlas sin. Mé ag léamh anois na smaointe a bhí aige is é óg. É fós ag míniú a shaol dom trí na focail seo. Pearsanta.

Seo thuas dán a scríobh sé do mo mháthair sula raibh said pósta. Bhí sé 19 ag an am. Tá mé tar éis a fheiceáil inniu at Tweet ó @britishlibrary mar a bhí leabhar nóta William Blake

An stíl fadó. Ar aon nós, ar ais ar a scríobh mo Dhaidí. Ba chóir dom a mhíniú gur thaitin filíocht Percy French go mór léi. Seo an t-amhrán The Mountains of Mourne ach d’athraigh Daidí na focail le ceist thábhachtach a chur uirthi. Ní raibh tideal air ach roghnaigh mé I Dare to Enquire ón véarsa deireanach a bhí aige. Deacair an scríbhinn a dhéanamh amach scaití.

 

                              Nioclás Mac an Fhailigh & Peigí Ní Chochláin

 

I Dare to Enquire

 

O Peggy, it seems that this world of toil

Is rendered an Eden each time that you smile.

All cares and all troubles take flight with the wind

To leave love resplendent and beauty behind.

The bold Spanish maidens for beauty renowned

Are as fair as the lily and gay, I’ll be bound.

But none fairer than thee, none ever could be

While the Mountains of Mourne sweep down to the sea.

 

We’re told that in London they once dug for gold

And now in this era we’re digging threefold.

But it’s not just for gold but this dislodging of hearts

Which often are bricks and severed in parts.

‘Tis said that in science we’re so far advanced

That life’s now a luxury by intentions enhanced.

If this folly were nurtured, I’d not wonder to see

The mountains of Mourne sink down ‘neath the sea.

 

One day as the sun shone I chanced just to stray

When who should I meet but sweet Peg on her way.

The sun’s rays grew brighter till it shone doubly bright

And my pulse it responded to welcome the sight.

Thus in life if ‘tis fated that sorrow prevail,

Joy comes to the rescue when all seems to fail.

And the darkest of clouds soon brighter will be

Than the mountains of Mourne sweeping down to the sea.

 

From time immemorial from Meath’s godless shade

This changing of hearts ‘to a custom was made.

The maid gave her heart, the lad likewise did.

And sometimes they were exchanged to the highest-made bid.

Of all this confusion I do not approve

Let your heart join with mine as a unit of love.

Then there’ll be but one heart for you and for me

While the mountains of Mourne sweep down to the sea.

 

Let us all take our choice and examine its source

Are the decisions for better or worse?

But too, hearts when exchanged will parted remain

And before long grow cold and weighty with strain.

But two hearts that are young with true lovers’ embrace

Open they remain to keep love in its place.

Thus I dare to enquire if our hearts so might be

While the mountains of Mourne sweep down to the sea.

 

D’oibrigh sé.        B’shin 1945.        Phós said i 1952.

 

 

559. Dialann Bobby Sands: dán

Tuirseach arís anocht. Níl gach rud ceart anseo fós

 

Bobby Sands i bhfanntais ar an mballa.

Do mo leathbhádóir File maith agus le croí. File ar fad.

Do mhuintear na hÉireann

Feartlaoi

Táim ag feitheamh ar an fhuiseog,

ar an Earrach a chiallaíonn

gach rud dúinn.

Anois ar leaba mo bháis

leanaim de ag éisteacht fiú leis na

préacháin dubha

– Bobby Sands

Ní raibh neart agam ach grá bheith agam d’Éirinn

Fiacha dubha iad

A thagann isteach inár ngarraithe

Is milleann chuile shórt

Lá a haondéag

 

Folamh san teanga thirim

Labhair mar sin an t-aon

teanga uasal

Lá 13

 

Seile i mbéal an scórnaigh

a shlogann mar shéideog

salann díleaite ar an teanga

Lá 14

 

Na súile Na súile

Cén maitheas i bhféar

sna gáirdíní

Líonann lionn súl

na logaill folamha

Lá 16

 

Faigheann an súil le dallóg air bás

Faigheann Béal Feirste bás is maireann

faoi  bhallaí

Fichiú lá

 

Fulaingíonn na beola ón arán

na ballaí oscailte den ghoile

Fulaingíonn ó smuta gáire

Fichiú oíche

Ocras, ocras, ocras….

‘Sé an t-ocras

‘Sé an t-ocras de na sráideanna

Troime iomlán an ocrais…

Lá 26

Lag feicim an gort

síolta curtha ann

Min bhuí ar bharr na cnoic

Lá 27

Coipeann an t-arán

Taos borrtha an tsaoil

i d’aghaigh

Lá 28

Consias

Consiasaí

Gialla

Go mbeidh tost ort

Oscail do ghialla

Buailte

Tá an consias buailte ag an ocras

Oscail do ghialla Go mBeidh Tost Ort!

Lá 30

Leag sroicheann an fharraige

mo sheomra

do mo phreabadach

idir a méaracha feamainne

Tá do chumhracht glan

i mo sheomra

Fiacal do ghiallaí

‘Sé do chúr an charraig

a chlúdaíonn do spéir thorthúil

Lá 31

Lá 33

Sciatháin fillte

Éan

Sciatháin

Mún Bloc H

An bás

Na sciatháin fillte d’éan

Céasadh

Lá 34

Múisiam, an múisiam

Leis na beola daite

Cuirim amach an bás

Tá grá agam ar mo leannán

mar atá grá agam ar mo chorp

Mar nach bhfuil grá agam ar an bpéist

A shealbhóidh ansin an súil seo

Lá 40

Tabhair dom gloine uisce

ólaim an oíche braon ar bhraon

trí bharraí mhór an Maze

Lá 44

Géillim mo shaol mar ghníomh ghrá

Géillim mé féin do chéasadh mall

Mar an t-aon slí gáirdíní síchána

a dhéanamh de phúdar gunna

Mar an t-aon slí bheith ag súil leis an fhuiseog

agus Earraigh úra

Mar an t-aon tacaíocht le

Créachta Chríost céasta a ghlanadh

Lá 45

Fear an mhála

Lena speabhraíd briste

Eisean leis na súile brónacha

Níl fiach ar bith air

Is mé ag tabhairt amach faoi mo chorp

gága fliuch

ar ghlúine an bháis

Lá 45

Seachtú Seachtain

Ná faigh réidh liom, saol

Áit ina bhfuil an spád ingearach

troid in aghaidh an bháis

Lá 50

Déan straidhp ar mo imleacán

Déan straidhp ar an mballa

Déan líne ar an bhfál

Déan líne ingearach

thar mo leaba an bháis

Lá 54

Cuireann tú píonós ormleis an ocras

Coinníonn tú ciúin mé leis an mbolg

Tá an grá leatsa

saol

Cara liom

Lá deireanach

Tá brat na hÉireann

curtha agam cheana ar

na haillte saor dem’ chillín

Amárach an t-aonú lá déag

agus tá bóthar fada le taisteal

D’fhéadfadh duine éigin dán a scríobh

faoi dhólás an ocrais.

D’fhéadfainn mise ach conas a chríochnóinn é?

Bobby Sands

Is file and ball  d’Arm Poblachtach na hÉireann. Díreach mar troid sé ar son saoirse a phobail, tá sé i bpríosún san Maze agus daortha a bheith i slabhraí go deo. Thosaigh sé mar sin stailc ocrais mar gheall ar an drochbhaill agus céasadh dofhulaingthe ar an ndínit daonna.

Seo an fáth a scríobhaim faoi dhólás an ocrais. An fear mar shiombal isealaí uilíoch.

Trí Bobby Sands tugaim ómós dóibh siúd a throideann go scoilfear saor daoine ó dhúshaothrú, ó chruatan, ón ocras agus ó chéasadh.

 

 

 

 

 

558. Maidin i mBéara

Fonn bailithe ag Jane Ross is foilsithe i 1855 san leabhar The Ancient Music of Ireland agus liricí le Osborn Bergin. Sa Bhéarla, clú agus cáil ar an bhfonn seo mar Danny Boy.

Liricí ó Celtic Lyrics Corner

Is é mo chaí gan mise maidin aerach,
I regret that on this airy morning

Amuigh i mBéarra i mo sheasamh ar an dtrá,
I am not out in Béarra sitting on the beach

Is guth na n-éan ‘o m’ tharraing thar na sléibhte cois na farraige,
With the voices of birds drawing me over the mountains beside the sea

Go Céim an Aitinn mar a mbíonn mo ghrá.
To the Pass of the Furze where my love is.

Is obann aoibhinn aiteasach do léimfinn.
I would caper about happily, pleasantly.

Do rithfinn saor ó anabhroid an tláis.
I would run free from doubts and fears.

Do thabharfainn droim le scamallaibh an tsaoil seo.
I turn my back on the clouds of this life.

Dá bhfaighinn mé léirdhóthain d’amharc ar mo chaoimshearc bán.
If I could ever get my fill of looking at my fair sweetheart.

Is é mo dhíth bheith ceangailte go faonlag.
It is my sadness to be bound here in weakness.

Is neart mo chléibh dá thachtadh ‘nseo sa tsráid,
The power of my spirit suffocated here in the streets

An fhad tá réim na habhann agus gaoth ghlan na farraige
While the rivers flow and the pure sea wind

Ag glaoch is gairm ar an gcroí seo i m’ lár.
Calls and summons the heart within me.

Is milis bríomhar leathanbhog an t-aer ann,
The air there is sweet and vigorous and soft

Is gile ón ngréin go fairsing ar an mbán.
And bright is the sun that shines on the grasslands.

Is ochón, a ríbhean bhanúil na gcraobhfholt,
But alas, oh gentle queen of the curly hair,

Gan sinne araon i measc an aitinn mar do bhímis tráth!

That we are not together amidst the furze as once we were!

SMAOINEAMH

Céard faoin bhfonn seo mar amhrán náisiúnta leis na liricí seo?

Is é mo ghuí do mo thírse, Éire
I wish for my country, Éire

Amuigh faoin tuath nó im’ sheasamh ar an trá,
Whether in the countryside or while standing on the beach.

Is guth na n-éan ‘o m’ tharraing thar na sléibhte,
With the voices of birds drawing me over the mountains

Go mbeidh ár dtír i gcónaí lán le grá.
That our country may always be full with love.

Curfá

Is milis bríomhar leathanbhog an t-aer ann,
The air there is sweet and vigorous and soft

Is gile ón ngréin go fairsing ar an mbán.
And bright is the sun that shines on the grasslands.

An fhad tá réim na habhann is gaoth na farraige
While the rivers flow and the sea wind

Ag glaoch is gairm ar an gcroí seo i m’ lár.
Calls and summons the heart within me.

557. Amhrán Dóchais

‘Sé Amhrán Dóchais dán le Osborn Bergin a scríobh sé i 1913 le fonn, Mór Chluana, a bhailigh Patrick Weston Joyce i 1873.

Ceol anseo.

Leagan le cór

Amhrán Dóchais (italics in verse 1 and chorus for phonetic equivalent sounds)

Verse 1

Slán go deo le brón is buairt,
Slawn gu joe leh brohn is boort
Bye forever, sadness, sighs

Slán gan mhoill dár gcaoineadh dhuairc;
Slawn gon will dawr geena ghoorc
Bye right now to gloomy cries
__________________________________________
Chorus

Canaim amhrán dóchais
Konum oh rawn doh khis
Songs of hope I sing you

I dteanga bhinn na Fódhla,
I jonga vin na fohla
In Irish sweet and true

‘Gus seasaimis go beomhar
gus shasa meesh gu byowur
And let’s stand and sing them proudly

Os comhair an tsaoil.
Ohs kohr on tlooa
for all the world. X 2

_____________________________

2. Ní bheam feasta leasc gan luail,
Cráite, cromtha, fannlag, fuar.

Neart is brí na hóige
Dár dtarrac tríd a’ gcomhlann,
Is bainfimidne an ceo seo
Do phór na dtréan. X2

_______________________________

3. Clanna Gael faoi réim gan ruaig!
Beidh siad saor is béarfaid bua.

Leanfaimidne an lócrann
Do las ár sinsir romhainn,
Is ní heagal linn go bhfeofaidh
A gcró ‘nár ndiaidh. X 2

 

556. An Bhean Sí

Buíochas le Imelda White a mhúin an dán seo ag an Deireadh Seachtaine Gaeltachta.

An Bhean Sí
– An Craoibhín Aoibhinn

Dúirt bean liom go ndúirt bean léi
go ndúirt bean eile gur innis bean di
go bhaca sí bean ag bun na sceiche
agus bean nár bhean ach sí-bhean í.

Dúirt bean liom go ndúirt bean léi
go raibh sean-eolas aici ar mhnaoi
do chuala bean agus í ag insint
gur seinneadh ‘na cluais na ceolta sí.

Dúirt bean liom go ndúirt bean léi
go raibh crann ann agus pálás fé (faoi).
Líonta suas de dhaoinibh uaisle
agus gurbh í sin cúirt an rí.

Dúirt bean liom go ndúirt bean léi
go raibh bean bhán, bean dhearg, bean bhuí
ag déanamh rince ar fud na gcoillte
ins an oíche i measc na sí.

Dúirt bean liom go ndúirt bean léi
go bhfaca sí bean ag gol ‘s ag caoi,
sean-bhean aosta nach den tsaol so (seo)
agus a gruaig ag dul le gaoith.

Dúirt bean liom go ndúirt bean léi
gurbh í sin an tsean-bhean sí
agus gur tuar mór-oilc do dhaoine
i bheith ag caoineadh timpeall tí.

Dúirt bean liom go ndúirt bean léi,
oíche bhí sí ina suí,
go bhaca sí féin na mílte solas
ins an lios, agus scanraíodh í.

D’innis an bhean a scéal go snasta
blasta briathrach binn le brí,
an scéal a fuair sí ón mhnaoi aduaidh
‘s a fuair an bhean aduaidh ó mhnaoi.