798. Aisling – Mac Uistin

Léigh Lynn Brady an dán seo amach ag Comóradh 1916 inné. Bhí béim ag an ócáid ar ról ríthábhachtach na mBan san Éirí Amach. Ghlac timpeall 300 bean páirt san Éirí Amach. Níor ghlac siad le cultúr a dúirt leo fanacht sa chistin. Bhí siad ar lorg comhionannas, saoirse, agus cearta: rud nach bhfuil faighte againn os rud é gur ghoid McQuaid saoirse uainn.

We Saw A Vision

le Liam Mac Uistin

An Aisling

I ndorchacht an éadóchais rinneadh aisling dúinn.

Lasamar solas an dóchais.

Agus níor múchadh é.

I bhfásach an lagmhisnigh rinneadh aisling dúinn.

Chuireamar crann na crógachta.

Agus tháing bláth air.

I ngeimhreadh na daoirse rinneadh aisling dúinn.

Mheileamar sneachta táimhe.

Agus rith abhainn na hathbheochana as.

Chuireamar ár n-aisling ag snámh mar eala ar an abhainn.

Rinneadh fírinne den aisling.

Rinneadh samhradh den gheimhreadh.

Rinneadh saoirse den daoirse.

Agus d’fhágamar agaibhse mar oidhreacht í.

A ghlúnta na saoirse cuimhnígí orainne, glúnta na haislinge…

In the darkness of despair we saw a vision,

We lit the light of hope,

And it was not extinguished.

In the desert of discouragement we saw a vision,

We planted the tree of valor,

And it blossomed.

In the winter of bondage we saw a vision,

We melted the snow of lethargy,

And the river of resurrection flowed from it.

We sent our vision aswim like a swan on the river,

The vision became a reality,

Winter became summer,

Bondage became freedom,

And this we left to you as your inheritance.

O generation of freedom remember us,

The generation of the vision.

Creidim Mná na hÉireann. Tá saoirse fós uainn. Tá cearta fós uainn. Creid san Aisling.

Advertisements

794. Scread

Féile na Cásca Sona.

Ní scéal sona a leanann ach tosnóimid len atá ar eolas againn. Uibheacha, coiníní, agus Íosa Críost ar chros: conas a chuireann tú sin le chéile? Bhuel. Faigheann plandaí bás (ar bhealach) sa gheimhreadh agus fásann siad arís (ar bhealach) san Earrach. Sin aiséirí. Níl scread ann. Fireann sa scéal sa Bhíobla cé go bhfuil an Nádúr feicthe mar bhaineann i go leor cultúir. Uibheacha agus coiníní? Torthúlacht, ar ndóigh. Nach deas an smaoineamh go mbeadh grá san aer le créatúirí ag teacht le chéile agus fás is tuismitheoirí ag súil leis!

Ach seo a tharla i mBéal Feirste timpeall Féile na Cásca. Níl tada sona faoi. Tá éigniú ceadaithe sa tuaisceart. Ní raibh sí ag súil lena tharla di. Níor scread sí. Níor scread mé. Ní screadann daoine. Ní mar sin atá sé. Ach ní muidne a scríobh an dlí. Ceapann an dlí go mba cóir di screadaíl. Go bhfuil sin nádúrtha, dar leis na fir atá eolach ar an dlí. Tada nádúrtha faoi a tharla di. Ionsaí.

D’iarr sí ar an dlí cúnamh agus cosaint a thabhairt di. Bhí sí ag súil leis. Ní mar sin atá sé. Leads mór le rá le rugbaí a bhí iontu, nach bhfuil fhios agat. Ní raibh fhios aici go nathródh sin gach rud. Dheara, níl sin fíor. Ní raibh seans aici ar aon chaoi. Cosnaíonn an dlí na daoine a d’éignigh í agus ionsaíonn an dlí í arís go poiblí. Sin mar atá sé. Rud nach raibh sí ag súil leis. Níor scread sí sa chúirt cé go raibh muidne ag screadadh is muid ag léamh a bhí ag tarlú. Nuair atá tú ann is ionsaí nach raibh tú ag súil leis ag tarlú, ní screadann tú.

Consent in some situations may be given enthusiastically, whereas in others it is given with reluctance, but nevertheless it is still consent, arsa an breitheamh. GML? With reluctance?

You must not allow yourself to be influenced by any view, ar sí. Fan. Céard?

You must be firmly convinced or sure of the defendants’ guilt before you can find him guilty of any offence. Er, fan arís. Roimh … Cathain?

Fág emotion as, ar sí. Oh no, a deirim. Bíodh emotion ann. Bíonn tuiscint agus cion ann. An meon sin go bhfuil emotion lag? Sin gnéasachas. D’fhág  na leads emotion iomlán as agus ní raibh sa bhean ach píosa feola dóibh. Gá le emotion agus croí, rud nach raibh acu. An locht sa dlí anseo. Drochchomhairle!

Bhí an bhean ciontach sular iarr sí cúnamh, dar leis an dlí, mar is bean í. Ní muidne a scríobh an dlí. Ní hí a bhí ciontach. Chosain siad na daoine a d’éagnaigh í. Lig siad na fir saor ag rá go raibh siad decent! Cad a deireann sin fúithi?! Sin éigniú eile.

Féile na Cásca Sona.

Éirí amach na Cásca. Saoirse a leanann 1916. Forógra a deireann, A fheara agus a mhná … Sa dara háit ach muid ansin ar a laghad. Cearta, saoirse, deireadh le himpireacht. Cheapamar. Ní mar sin atá sé.

Ghoid Dev agus McQuaid saoirse dínn. Le míniú ar an brat ceangailte le reiligiúin, bhíomar i dtrioblóid. Fuath ban iontu sa deisceart agus sa tuaisceart a d’fhás ón éigniú.

Act of Union

To-night, a first movement, a pulse,
As if the rain in bogland gathered head
To slip and flood: a bog-burst,
A gash breaking open the ferny bed.
Your back is a firm line of eastern coast
And arms and legs are thrown
Beyond your gradual hills. I caress
The heaving province where our past has grown.
I am the tall kingdom over your shoulder
That you would neither cajole nor ignore.
Conquest is a lie. I grow older
Conceding your half-independant shore
Within whose borders now my legacy
Culminates inexorably.

II

And I am still imperially
Male, leaving you with pain,
The rending process in the colony,
The battering ram, the boom burst from within.
The act sprouted an obsinate fifth column
Whose stance is growing unilateral.
His heart beneath your heart is a wardrum
Mustering force. His parasitical
And ignorant little fists already
Beat at your borders and I know they’re cocked
At me across the water. No treaty
I foresee will salve completely your tracked
And stretchmarked body, the big pain
That leaves you raw, like opened ground, again.

Seamus Heaney

Níor scread sí. Éire. Ach tá pian ghoimhiúil fós sa tír ón ionsaí. Airímid sin san Dialathas againn. Mar tá impireacht imperially male i ndáiríre. Tá Éire oscailte: opened ground. Meon nach bhfuil oscailte i gceannas. Meon atá gléasta i dteanga an dlí atá chomh hoscailte le gaiste. Ní Éire a scríobh an dlí.  The big pain. Fós ann. Ach ní screadann muid.

Féile na Cásca Sona

Comhaontú Aoine an Chéasta. Comhaontú. Dáiríre? Conas? Ní ‘Ba bhreá linn gan bás a fháil is mar sin aontóimid faoi rudaí nach bhfuil ceart is cóir ach a ndéanfaidh an jab’? Conradh. Margadh. Ar nós Plea Bargain. So… má theipeann ar Shasana, an linne an tír arís? Níl sin scríofa ann? Nach raibh Cearta Daonna sa Chomhaontú sin? Trimble, Hume, Mitchell: fir sa stair mar a léim an scéal. Cá raibh na mná? Ní muid a scríobh é. Ar scread éinne? Fir is a gcluichí. An raibh muid sa seomra fiú? Daddy knows best. Ní mar sin atá sé.

Éire, tuaisceart, líne a tharraing daoine ar mhapa. Bhí bean in Éirinn (ar an oileán) is d’éignigh fir í. Chomh láidir sin go raibh sí ag cur fola. A cás sa chúirt roimh Aoine an Chéasta. Is bhí sí céasta. Rud nach raibh sí ag súil leis. Mar labhair sí amach. Cé go raibh siad ag tabhairt amach nár scread sí! Níl aon bua do bhean sa chluiche seo. Deireann sé linn ar fad, Dún suas faoi éigniú. Deireann sé le fir, Ar aghaidh libh: tá an dlí libh. Ba chóir dúinn go léir bheith ag screadaíl go hard faoi sin.

Agus na decent men sin? Cad a bhí le rá acu? Bhuel, ní decent ar chor ar bith a scríobh

siad fúithi agus faoi mhná:

Céard a rinne siad? Bhuel, fianaise:

Creidim í. Ní chreidim sa dlí. Níl an dlí le trust!

Lig an dlí an ceathrar saor!

Seo Éire. Tír na Magdalenes. Mar atá ó bhí mé in ann na cásanna sa chúirt a léamh agus i bhfad roimhe sin. Sa tír ar fad. Seo Club na Leads. Tá an NRA ag SAM; tá impireacht amháin nó impireacht eile againn agus iad uilig lán le fuath ban. Seo an chuid is measa den tír againn. Tír Savita. Tír Lovett. Tír Tuam Babies. CAITHFEAR seo a athrú!

Ní náire seo agus ní cabhraíonn an teanga sin ar chor ar bith. Is teachtaireacht láidir ghránna í ar nós an saol san Handmaid’s Tale a deireann le mná: beidh sibh íslithe, náirithe go poiblí agus ní chreidfidh an dlí sibh. Seo ionsaí ar chuile bhean sa tír.

Cheap sí go raibh an dlí ar a taobh. Ní raibh.

Women are expected to provide an audience for dominant men’s victim narratives, providing moral care, listening, sympathy and soothing.

Léite agam anseo agus cloiste agam ó dhuine a shlog siar seafóid a múintear anseo i SAM. Ná glac leis seo. Seas an fód. Casann siad an scéal bun os cionn. Ná lig dóibh sin a dhéanamh.

Tháinig mná na hÉireann amach an lá dár gcion. Maith iad!

Scríobh mé faoi ábhar mar seo cheana agus an baint ag an Eaglais leis anseo.

Nuair a smaoiním siar ar na mná a d’imigh romham, ní dóigh liom gur éalaigh duine amháin acu ó ionsaithe agus foréigean. Níor éalaigh mise. Mé ag léamh scéalta inniu a bhriseann mo chroí, ní hamháin mar tá aithne ar bhealach agam orthu ach mar tá ‘fhios agam go bhfuil i bhfad níos mó amuigh ansin agus gur deacair do bhean dul tríd an saol gan a bheith ionasaithe. Ach fanaimid ciúin.

Bhí mé ag caoineadh sa charr inniu agus mé ag tiomáint. Ní raibh mé in ann dul a chodladh aréir mar tuigim. Is fuath liom go dtuigim. Níl athrú ag teacht ar seo go luath. Beidh i bhfad níos mó againn ag dul tríd an bpian sin nach n-imíonn go deo. Ach seasaimid an fód, fiú nuair nach bhfuil éinne ag éisteacht linn mar céard eile is féidir a dhéanamh i dtír nach ndearna tada faoi na Tuam Babies ná Magdalenes, nár chuir daoine i bpríosún, a ligeann leads saor mar imríonn siad rugbaí agus is leads iad?

TÁ FEARG ORM!

Ar nós scread gan stad istigh ionam ach níl éinne in ann é a chloisteáil.

Beidh sé liom go deo, b’fhéidir.

Scar Stát/Eaglais. Freagracht as gach coir in aghaidh mná na hÉireann de dhíth!

Níl seo ceart go leor agus tuigimid sin.        

Sínigí seo le bhur dtoil

 

 

 

762. Máirseáil na mBan II: LA

Éasca dul isteach sa chathair má théann tú ann ag an am ceart. Pairceáil éasca ag Tokyo Beag. Ní fada an siúlóid go Halla na Cathrach is ansin atá tú i lár an aonaigh aontaithe le grá agus dóchas le daoine maithe. Sin mar atá sé.

An chuid is fearr dínn bailithe le chéile in aon áit amháin is tá an-chumhacht san áit is nóiméad sin. Grá faoi leith: meas don chine daonna le spiorad dearfach a ardaíonn an croí. Draíocht ann.

An fiú dul ann? Don mothúchán seo amháin: IS FIÚ! An ndéanfaidh sé maitheas? Nach bhfuil an diabhal fós ann? B’fhéidir. Ach pé scéal, caithfimid teacht le chéile agus tacaíocht a thabhairt dá chéile.

Seo an Résistance mar tá Naitsithe i gceannas.

Ós rud gur theip ar na polaiteoirí (Boycott ar bith, táinseamh ar bith, vóta mímhuiníne ar bith, níor aontaigh Sanders le Stein srl.) níl ann ach muid féin. Béim ar vótaí an uair seo. Tuigim nach leor é. Athrú iomlán sa chóras de dhíth ach fós ní thuigeann SAM sin.

Mar sin, bhailigh na sluaite i gCathair na nAingeal agus i cathracha eile ar fud na tíre. An slua is mó againne in LA arís. Timpeall 500,000 a dúirt an méara Garcetti linn. Labhair sé faoi stair na cathrach. Ní raibh fhios agam cheana gur tharla an lynching is mó sa tír ní i bhfad ó Halla na Cathrach is gurbh iad na Sínigh a mharaigh siad an uair úd.

Níor labhair an méara faoi dhíbirt na Meicsiceach a tharla idir 1929 agus 1936. Is mór an trua sin ach b’fhéidir nach raibh sé ag iarraidh scanradh a chur ar dhaoine atá scantraithe tríd id tríd faoi láthair mar tá an Migra, ICE, fórsaí inimirce ag díbirt daoine arís anois.

Tá ciníochas an-láidir san GOP agus i bhfoireann Trump. Make America White Again atá i gceist aige le Make America Great Again. Caithfear meas a thabhairt do chearta daonna. Céim sa treo ceart? Múin teangachaí na ndúchasach anseo. Tabhair meas dóibh. Labhair cuid acu inniu. Maith iad. Bheadh an tír i bhfad níos fearr as dá mbeadh siad i gceannas.

Bhí daoine ar an árdán ag iarraidh daoine a spreagadh, ní scanradh a chur orthu ach ag an am céanna a thabhairt le tuiscint go bhfuil sé práinneach an dream atá i gceannas a stopadh.

An locht ar leithleachas. Polaiteoirí ag cosaint a gcumhacht féin in áit an rud ceart a dhéanamh. Mar an gcéanna linne. Ní féidir bheith ag díriú ar ár ndream féin. Níl éinne saor go dtí go bhfuilimid ar fad saor.

Tá na Tweets ag Donald ach tá na Streets againn, ar siad. Comhairle dó: Tweet others as you would like them to tweet you. Cliste. In áit eagla a bheith orainn, ba chóir dúinn bheith láidir. Is roinn cuid acu scéalta a bhí an-phearsanta. Mar caithfear.

In áit bheith ar ár ngogaide ag súil go mbeidh an stoirm thart roimh i bhfad, déanaimis stoirm muid féin. Bímis an stoirm sin. Labhair siad le muid a ghríosú. D’oibrigh sé. Dorn san aer:

Is le ceol is caint is daoine a roinnt a scéalta a thug le fios dúinn nach n-éalaíonn daoine mór le rá ón gnéasachas is an ciníochas is an fuath, thuigeamar go bhfuilimid ar fad le

chéile sa troid seo.

Cé gur thaitin gach a dúirt an méara ag Halla na Cathrach liom, nach leor brat amháin ag an halla? Cuireann go leor, leor bratacha faisiteachas i gcuimhne dom. Freisin, an iomarca gardaí (geala) ag siúl thart sa chúlra le aghaidh dáiríreach orthu nuair a bhí mná is daoine a d’fhulaing go mór ag lámha na póilíní céanna ag caint. Ní leor focail. Tuig an fhadhb.

Neart le ceartú. Céim a haon: vótáil na diabhail amach. B’fhiú dul ann.

Comharthaí maithe anseo.

Pics ó áiteachaí eile ar fud na tíre anseo.

760. Óráid de hÍde i bPáras

Éist le Dubhghlas de hÍde ag caint anseo

Buíochas leis an Ollamh Liam Mac Mathúna a sheol an taifeadadh do Chuan Ó Seireadáin é a roinn le daoine é ar ‘Gaeilge Amháin.’  Seoid, gan dabht. Buíochas le Jack O Drisceoil & Gearóid Ó Ceallaigh as moltaí nuair nár chuala mé focail i gceart.

Seo a dúirt sé:

Tá mé i bParis na Fraince anois agus mé ag labhairt Gaeilge. Agus tá mé ag dul [le] beagán a rá a dúirt mé leis an, (le), Congrès de la Race Irlandaise a bhí cruinnithe le chéile i bParis an tseachtain seo. A dúirt mé an uair sin: Cá bhfuil, arsa mise, an fear [nach fear atá ann] ach an deargSheoinín nó an leathShasanach nár mhaith leis Éire a d’fheiscint ina náisiún arís? Agus ní fhéadfaidh sí a bheith ina náisiún choíche gan a teanga féin aici.  Cad é an sórt rud, arsa mise, náisiún gan teanga? Is madra gan fiacla, is táilliúir gan deimheas, is trumpa gan teanga, is spealadóir gan speal, is saighdiúir gan gunna é. Ach cuirfimid teanga nua ins an trumpa agus bainfimid ceol as. Cuirfimid deimheas i lámh an táilliúra: an deimheas is géire agus gearrfaidh sé gach aon sórt éadaí. Ach go speisialta, aon [rud] dubh agus aon dearg. Cuirfimid gunna i lámh an tsaighdiúra agus nuair a scaoilfidh sé urchar as an gunna sin, a deirim libh, go gcloisfear buama an urchair sin ó na sléibhte go dtí an fharraige agus ar fud an domhain go léir.

 Óráid as Gaeilge / Jean Poirot, éd.

Guth: Douglas Hyde

Eagarthóir eolaíochta: Poirot, Jean (1873-1924)

Eagarthóir: Université de Paris, Archives de la parole (Paris)

Foilsithe: 1922

Ábhar:  enregistrement parlé

Sórt:  document sonore

Teanga:  Gaeilge

Foirm:  1 disque monoface : 90 t, saphir ; 26 cm disque pré-lp multipart/mixed

Cur síos:  [Traditions. Europe. Éire]: Gaeilge (An Fhrainc) Paris, Ollscoil Paris, La Sorbonne, 28-01-1922 ark:/12148/bpt6k129076t

Foinse: Leabharlann Náisiúnta na Fraince, département Audiovisuel, AP-1976

Notice d’ensemble:  http://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb42197637g Titre d’ensemble : [Archives de la parole]. [Enregistrements à la Sorbonne] : [1921-1924]

Notice du catalogue:  http://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb41172627d

Provenance:  Bibliothèque nationale de France

Date de mise en ligne:  09/05/2011

Seo an fear céanna ar airgead

743. Ciníochas sna Rannta

Ó dúirt bean rialta liom ag sochraid m’athar i 2016: Oh, you haven’t gone all Gaelic on us, have you? Ha ha ha, táim ag smaoinigh ar a d’fhoghlaim muid is muid óg. Dochar ar bith ins na rannta a mhúin siad dúinn, raight? Fan go bhfeicfimid. Bhí focal san rann seo thíos atá ag cur as dom le déanaí. Sin Paddywhack. Mé ag éisteacht le daoine ag caint faoi Paddywhackery le déanaí is sin a chuir ag smaoinigh mé ar an rann seo:

This Old Man
This old man, he played one,
He played knick-knack on my thumb,
With a knick-knack, Paddywhack,
Give a dog a bone,
This old man came rolling home.

This old man, he played two,
He played knick-knack on my shoe,
With a knick-knack paddywhack,
Give a dog a bone,
This old man came rolling home.

This old man, he played three,
He played knick-knack on my knee,
With a knick-knack paddywhack,
Give the dog a bone,
This old man came rolling home.

This old man, he played four,
He played knick-knack on my door,
With a knick-knack paddywhack,
Give the dog a bone,
This old man came rolling home.

This old man, he played five,
He played knick-knack on my hive,
With a knick-knack paddywhack,
Give the dog a bone,
This old man came rolling home.

This old man, he played six,
He played knick-knack on my sticks,
With a knick-knack paddywhack,
Give the dog a bone,
This old man came rolling home.

This old man, he played seven,
He played knick-knack up in heaven,
With a knick-knack paddywhack,
Give the dog a bone,
This old man came rolling home.

This old man, he played eight,
He played knick-knack on my gate,
With a knick-knack paddywhack,
Give the dog a bone,
This old man came rolling home.

This old man, he played nine,
He played knick-knack on my spine,
With a knick-knack paddywhack,
Give the dog a bone,
This old man came rolling home.

This old man, he played ten,
He played knick-knack once again,
With a knick-knack paddywhack,
Give the dog a bone,
This old man came rolling home.

Foilsithe ar dtús i 1906. Seans maith, áfach go raibh sé thart i bhfad roimh sin, fiú ag am an ghorta. Tá cumhacht ag focail. Tuigimid anois gur bhain Ring a Ring a Rosie leis an bplá. Céard a chiallaíonn na focail paddywhack agus knick-knack sa rann seo?

Úsáidtear an focal Paddy le tagairt mhaslach a dhéanamh d’Éireannaigh (fós). Ciallaíonn Whack buille láidir. Ciallaíonn knick-knack rud gan mórán luach leis. Freisin tá an bhrí cleas suarach nó dallamullóg leis san 16ú aois ach ní mhaireann an bhrí sin anois. Tá an focal Knackers againn sa Bhéarla fós agus téarma maslach atá ann. Fós, tá neart daoine ann a cheapann go bhfuil na tincéirí, na knackers ann le rudaí a robáil uainn. Mhair an ciníochas seo i bhfad agus seo an ciníochas is láidre in Éirinn anois.

Nuair a robáil na Sasanaigh ár dtír is bhí orainn cíos gan raibh againn a n-íoc do na daoine a ghoid an talamh uainn, bhí ar go leor daoine an bóthar a bhualadh is aon rud a bhí acu a dhíol, fiú rudaí gan mórán luach nó cleasanna a dhéanamh mar shiamsa le airgead a fháil is iad gan áit ná bia. Is a dtithe ar rothaí ag cuid acu bheadh siad ag rolling home nó b’fhéidir gur tagairt do mheisceoirí atá ann: bealach eile luach a bhaint dínn mar dhaoine, muid a mhaslú.

Nuair a chuaigh na tincéirí ó dhoras go doras, is minic a dúradh leo an bóthar a bhualadh. Ach leis an dehumanization ar fad a dhéantar le ‘coilíniú’ is minic a thug daoine whack do dhuine ag an doras nó ar an tsráid. Ciníochas. Cuid acu a chaitheadh cnámh go madra ach nach dtabharfadh greim le nithe dóibh.

Brí eile b’fhéidir leis an knick-knack sin. An raibh sé ag seinm Knick-knack? An na spúnóga atá i gceist anseo? Siamsa le ceol is na spúnóga mar uirlis: ar an nglúin srl

B’fhéidir é. Ciall leis.

Anois. Ar aghaidh linn go rann eile.

Goosey Goosey Gander

Goosey goosey gander,
Where shall I wander?
Upstairs and downstairs
And in my lady’s chamber.
And there I met an old man
Who wouldn’t say his prayers,
So I took him by his left leg
And threw him down the stairs
Foilsithe ar dtús i 1784. Seans go raibh sé thart ón am a scar Henry VIII an Eaglais ón Róimh. Ciallaíonn an left leg sa rann Caitliceach. Chuardaigh daoine na tithe le greim a fháil ar Chaitlicigh. Bhí poll rúnda i dteach go minic le sagart a choinneáil i bhfolach ann dá mbeadh gá leis. Nach uafásach ar fad seanfhear a chaitheamh down the stairs mar sin mar Caitliceach a bhí ann.

Caitlicigh! Tincéirí! Paddywhackery!

In am dúinn a thuiscint an bhrí leo. Seo 2018. Bíodh rannta as Gaeilge sna scoileanna a mhúineann meas orainn féin dúinn, is cuma cé mhéad airgid nó cén reiligún atá againn.

 

742. Mná le Misneach

Tá an t-eolas seo bunaithe ar alt a scríobh Denise Calnan san Indo le déanaí. Chuir mé an-suim sna daoine san alt. Maith thú, Denise! Chonaic mé nach raibh pic de Margaret ann. Mar sin, scríobh mé anseo.

Cé hiad na mná le misneach seo? Éireannaigh ar fad iad ach iad dearmadtha ag an stair.

1. Mary Lee. 1821 – 1909. Rugadh í i gContae Mhuineacháin. Bhog sí go dtí an Astráil lena hiníon le aire a thabhairt dá mac ann. Fuair an mac bás ach d’fhan Mary san Astráil. Le mná eile d’éirigh léi an aois toilithe a ardú go 16. D’eagair sí achmhainní le cead vótála a thabhairt do mhná. D’éirigh leis. San Astráil Theas don chéad uair bhí cead vótála ag mná agus don chéad uair ar domhan bhí cead ag mná bheith ina bpolaiteoirí sa rialtas.  Thug sí tacaíocht do cheardchumainn do mhná chomh maith.

2. Mary Harris Jones. Nó Mother Jones mar ab fhearr aithne uirthi. 1837 – 1930. An bhean is contúirtí i Meiriceá. Rugadh i gCorcaigh í. Mar dhéagóir tar éis an Gorta Mór bhog a clann ar fad go Ceanada agus ansin Meiriceá. Phós sí George Jones i Memphis. Cailleadh a fear céile agus a páistí ar fad don fiabhras buí i 1867. D’aistrigh sí go Chicago le gnó gúnadóireachta a bhunú. Mhill tine mhór Chicago i 1871 sin.

 

Is ansin a thosaigh sí ag obair le ceardchumainn. D’eagraigh sí stailceanna is mar gheall ar an chaoi inar thug sí aire do na hoibritheoirí, thug siad an t-ainm Mother Jones di. Bhunaigh sí an Páirtí Sóisialach Daonlathach agus Oibritheoirí Tionsclaíoch an Domhain.

 3. Margaret Sanger. 1879 – 1966. Éireannach an inspioráid do Wonder Woman. Samhlaigh sin! Rugadh í i Nua Eabhrac ach ba ó Éirinn a tuismitheoirí. Ba í a bhunaigh an gluaiseacht rialaithe breitheanna sna 1900dí.  Chum sí féin an frása Birth Control (Breithrialú). Ardmheas di. Altra a bhí inti a thug faoi dearadh an nasc idir bochtaineacht agus clainnte mhóra.  I 1914, scríobh sí “enforced motherhood is the most complete denial of a woman’s right to life and liberty.” Hé, Éire! Tuig sin. I 1914! Dúisigh!

I 1916 (réabhlóidí) d’oscail sí an chéad clinic bhreithrialaithe i Meiriceá i mBrooklyn. Ghabh na póilíní uirthi and dhún siad an clinic. Fir! Dáiríre! Is leis an bhean a corp féin! Control freaks! Bhunaigh Sanger an American Birth Control League, a d’fhás agus anois tá an t-ainm Planned Parenthood air. Sin na rudaí maithe fúithi. Mór an trua gur thug sí tacaíocht do ghluaiseacht eoiginice freisin!

 

4. Margaret Cousins. 1878 – 1954.

Rugadh Margaret  i Mainistir na Búille in Éirinn.  Lean sí ar aghaidh ag obair tar éis fear a phósadh. Oh, the horror! Feoilséantóir a bhí inti. D’oibrigh sí le Hannah Sheehy Skeffington le cead vótála a fháil do mhná. Caitheadh i bpríosún í faoi dhó, i 1910 & i 1913, mar bhris sí fuinneoga an rialtais. Is dócha go raibh gá le aer úr ann. I 1915, bhog sí go dtí an India, áit inar oibrigh í le oideachas éigeantach do chailíní a bhaint amach. Mar gheall ar a rinne sí is daoine eile, d’éirigh leis. Caitheadh i bpríosún í arís i 1932 mar thug sí tacaíocht d’fheachtas Gandhi ar son saoirse cainte. Scríobh sí leabhair faoin India.

 

5. Leonora Barry. 1849 – 1930. Rugadh i gCorcaigh í. Bhog an clann go léir go Nua Eabhrac i Meiriceá i 1852 ag éalú ón nGorta Mór.

 

Ba mhúinteoir í sular phós sí. Ní raibh cead bheith ag obair is bean bheith pósta is bhí uirthi éirí as. Nuair a fuair a fear céile bás chuaigh sí ag cniotáil i monarca agus d’fhoghlaim sí an cruálacht i gcóras gan cothrom na féinne. 

I 1884, ba bhall de na  Knights of Labor í. Mar gheall ar a rinne sí thosaigh siad an fiosrú monarachana is tógadh isteach sa dlí an chéad Factory Inspection Act  i bPennsylvania. D’oibrigh sí do vótaí do mhná.

Eolas faoi daoine seo ar fad ag EIPIC i mBaile Átha Cliath agus is aoibheann liom atá ar siúl acu SEACHAS nach bhfuil Gaeilge ann! Seo Bliain na Gaeilge. Tá sin le ceartú.

Tháinig sé chugam le déanaí go ndeireann daoine Grow a Pair! nuair ar mhaith leo a léiriú nach bhfuil misneach ag duine. Tugtha faoi deara agam go bhfuil péire againn atá níos mó ná an péire atá ag fir. Péire ar an ucht a thugann bainne is beatha do pháistí. Ach an chumacht ag fir le fada! Cén fáth? Is ag mná atá an misneach. Mar caithimid. Anois, pé rud a dhéanann sibh, leads, NÁ bain cearta dínn níos mó!

 

738. Cailleach: Caillte le Fuath

Gearrchaille: sin a ghlaoigh mo Dhaid orm. Cailín ar eolas ag chuile dhuine. Focail deasa. Ach Cailleach? Míthuiscint faoin bhfocal sin mar … bhuel …rinne ‘Oideachas’ na tíre an-dochar ansin. Dúchas caillte againn.

Is breá liom Dúchas.ie Is aoibheann liom atá le foghlaim ann ó am go ham ann faoin ár nósanna féin. Ríshoiléir, faraor, go bhfuil lámh láidir na hEaglaise ins na rudaí a d’fhoghlaim is a scríobh an chuid is mó de na gasúir ina chóipleabhair fadó. An nós sin ag leanúint ar aghaidh i scoileanna fós.

Nach raibh mé féin ciontach ann chomh maith is mé i mo mhúinteoir bunscoile! Dúradh linn go raibh orainn sin a dhéanamh, is cuma céard a chreid muid féin. An córas sin fós ann. Iompúchán láidir a scriosann ár scéalta féin. Dúchas glanta amach is bolscaireacht na hImpireachta ann in áit ár noidhreacht féin. Neart le ceartú.

Féach a chonaic mé ar maidin ar Dúchas.ie

Féach an difríocht idir a scríobh Cathal agus a scríobh Niki. Bheadh an freagra céanna is atá ag Cathal ag beagnach gach fear in Éirinn. Tá drochmheas san bhfocal sin Hag buíochas le fuath ban is aineolas ó go leor áiteachaí, fiú ó Disney. Ní shin a bhí i gceist ag Cathal, déarfainn. Ach caithfear a thuiscint, nuair a chloiseann daoine an focal sin smaoiníonn siad ar an ugly evil witch. Níl sin tuillte ag an mbean sa phictiúr.

Is muid ag déanamh caint ar #MeToo, caithfimid a thuiscint cé as a thagann an fuath is an chumhacht sin a loiteann mná. Is féidir domhan níos fearr a chruthú le oideachas. Cloiste againn go minic. Is féidir, cinnte. ACH, is féidir fuath agus drochmheas a chruthú le ‘oideachas’ freisin. Sin an fhadhb. Sin atá ag tarlú leis na gcianta.

Impireacht amháin nó impireacht eile, cumhacht amháin nó cumhacht eile. Sin atá againn. Deireann siad le mná go bhfuilimid lag agus go bhfuil na fir i gceannas. Le stair a fhágann muid amach ón scéal. Le creideamh nach dtugann meas dúinn ach a ghléasann an feall sin le Sibh níos tabhachtaí: sin an fáth a chaithfidh muidne, na fir, ‘aire’ a thabhairt daoibh. Deireann siad an rud céanna le mná san Araib Shádach.

Thaitin freagra Niki ar Dúchas.ie go mór liom. Tuiscint iomlán difriúil ag fear agus ag bean ar an bhfocal sin Cailleach in áit amháin ar maidin. Chuir sé gliondar orm sampla mar sin a fháil. Bronntanas na Nollag dom.

Seo a scríobh sí

Nach álainn sin.

Nuair a chloiseann daoine an focal Hag smaoiníonn siad ar an ugly evil witch. Nuair a úsáideann daoine an téarma witch hunt sa pholaitíocht, fir de ghnáth, tá siad ag déanamh dearmad air nó is cuma leo faoi na mílte cailleachaí a chuireadh chun báis sa stair mar bhí siad cliste agus níor thaitin sin le fir. Níl sin tuillte ag an mbean sa phictiúr. Tá cumhacht ag focail. Demonization a tharla ar scoil de na focail againn agus an bhrí leo. Bhain siad brí dár ndúchas. Níos measa fós, mhúin siad fuath dúinn ar ár gcultúr féin. Thóg siad rud maith is rinne siad drochrud de. Mar? Sin fuath ban ag obair.

Salem, Woody? Dáiríre?! Chuaigh tú ansin?! Náire ar bith ar na diabhail a ghoideann ár stair uainn.

Nuair a d’úsáid siad an focal illegitimate ar scoil agus sa séipéal, mhúin siad drochmheas ar leanaí nach raibh tuismitheoirí acu a bhí pósta in Eaglais. Mhúin siad drochmheas ar leanaí nach raibh baistithe chomh maith. Saint, airgead, cumhacht is cúis leis sin. Ach an dochar!!! Fuath, eagla, náire an arm acu. Is mhúin siad an ‘oideachas’ sin go láidir le greim acu ar an dtír ar fad (atá fós acu).

Mar gheall ar an bhfuath, an drochmheas, an dehumanization sin, tá na Tuam Babies agus na Magdalenes agus drochdlíthe againn. Tá fir is mná sa tír nach dtuigeann céard is cailleach ann. Hag, ar siad. Seans mhaith nach dtuigeann siad cé as a tháinig an focal sin. Caithfear dul thar lear nó éalú ó ghreim na hEaglaise ar bhealach éigin le tuiscint an luach atá san bhfocal is inár gcultúr féin.

Inniu Lá Nollag. Nollaig Shona, a chairde. Céard atá ar eolas againn, sinne na Gaeil, faoi?

Ar chuala daoine in Éirinn faoi Alban Arthuan? Ainm eile ar Ghrianstad an Gheimhridh atá ann. Céard atá ar eolas ag daoine in Éirinn faoi Yule (roth na bliana)? Cearchall sa tine ar feadh 12 uair a chloig in ómós don Mháthairdhia. Baineann an nós le torthúlacht. Cuireadh luaith sa gháirdín an lá dár gcionn. Bhfuil sé ar an gcuraclam? Ar cheart féilire a bhunú ar mian na bPápaí nó ar an Nádúr, ar na séasúir?

Chrochadh daoine réalta, maisiúcháin dhearg srl ar chrann fadó mar shiombal d’áilleacht agus cumhacht na spéirthe os ár gcionn. Chrochadh siad rudaí air freisin i gcuimhne ar dhaoine a d’imigh rompu. Le meas. Nach álainn sin. Do chailleachaí agus gach duine ar shlí na fírinne. Tugadh bronntanaisí do na déithe. Nós lán le meas don Nádúr. Na réinfhianna? Baint acu le Pan. Elves? Na sióga. Ná déanfaimis dearmad ar an stair, ar ár ndúchas i gcodarsnacht le bolscaireacht na himpearachta.

Mar sin, is fir ag iarraidh #MeToo agus conas ar tharla sin ar fad a thuiscint, tosaigh le fuath ban a thuiscint agus cé as a thagann sé. Dúradh liom le déanaí nach mbeadh grúpa (fir amháin) compórdach bualadh liom. Tuigim nach raibh dochar i gceist ag an bhfear a dúirt sin liom. Is breá liom é is tá sé ag iarraidh an grúpa a shásamh le focail a míneoidh mar atá rudaí dom. Meas aige féin orm ach… bhuel, tuigim… raight? Tuigim. Tuigim rómhaith. Ná féach in aon áit eile, ar mhaith liom a rá leis. Foinse na faidhbe agat ansin. Ná glac leis sin. Tuig an feall agus an dochar ann. Tabharfaidh mé seans dó. É fós ag foghlaim. Deacair do dhaoine feall chomh mór seo a thuiscint go tobann.

Focail & Brí

Tugtha faoi deara agam ag deireadh na bliana gur bhain focail nua stádus oifigiúil amach i mbliana. Ionadh orm faoi mar bhí uair ann a bhí mé lánpháirteach i ndíospóireachtaí faoi chúrsaí mar sin ar Twitter. Sin sula bhfuair daoine amach gur bean a bhí ionam agus nár thaitin liom Ethos na hEaglaise i bhfocail ar nós Ginmhilleadh sa bhfoclóir. Tháinig ionsaí nimhneach ó fhear amháin i SAM, rath feirge ó fhear eile in Éirinn (an t-aon duine a bhí orm a bhlocáil riamh ar Twitter), agus bhí mé blocáilte ag fear amháin le grá mór aige don Eaglais ar Twitter. An ceann deireanach ansin an ceann a rinne an jab a bhí uathu: mé a choinneáil amach ón gcomhrá. Cliste.

Mar sin, ceist agam ar focloir.ie: cad é an % de mhná a chabhraíonn le focail nua a cheapadh a ghlactar leo go hoifigiúil? Chuala mé léacht ó fhear as Maigh Nuad i UCLA faoin stair a bhaineann leis na foclóirí againne. Fir i gceannas ar iad a chur le chéile. Le fada. Bhí Máire Mhac an tSaoi ag tabhairt amach faoi. Dhéanfainn jab níos fearr air, ar sí. An ceart aici. Neart le ceartú. Cothrom na féinne, leads. Tá #MuidneFreisin anseo. Guth uainn.

Ba bhreá liom bheith saor agus Gaelach. Ní féidir liom bheith Gaelach i ndáiríre gan saoirse. Tá aineolas san mbealach ar sin. Foinse na faidhbe. ‘Oideachas’ v dúchas.

Ná caill an bhrí le Cailleach. Ná bíodh eagla ar dhaoine roimpi. Ná múin sin d’éinne. Ná glac leis.

Meas, a chairde. Sin an méid atá uainn.

Nollaig Shona, a chairde. Bímis Saor agus Gaelach. Seas an fód do mheas agus grá.