793. Ciníochas QUB

Sa scannán In the Time of the Butterflies (bunaithe ar fhíorscéal), eiríonn le bean, Minerva, céim sa dlí a bhaint amach i 1957 le cead ón deachtóir Trujillo. Cleas atá ann, áfach. Tá céim aici ach níl cead aici an chéim a úsáid. Rud nár inis sé di roimh ré. Ní fiú tada an obair ar fad a chuir sí isteach. Bhain sé cumhacht uaithi. Feall cruálach.

Mar an gcéanna a tharlaíonn leis an nGaeilge. Níl brí le teanga i ndáiríre nuair nach bhfuil sí i mbéal an phobail. Nuair nach féidir í a úsáid taobh amuigh den scoil. Cén maitheas an obair ar fad munar féidir le duine an teanga a labhairt ná a fheiceáil fiú!

An dochar sin déanta le náire in Éirinn ar fad. Ciníochas a mhúin siad dúinn is a d’fhoghlaim an iomarca rómhaith: daoine a cheapann nach bhfuil luach sa teanga. Daoine sa Dáil gan meas madra acu ar an teanga. Rialtas nach labhraíonn an teanga fiú! Dochar na himpireachta. Ar a laghad tá an teanga le feiceáil ar na comharthaí sa desiceart agus cabhraíonn sin go mór.

Rialacha difriúla ó thuaidh. Ollscoil ag cur cosc ar theanga na tíre? Aineolas dochreidthe agus feall ollmhór ansin. Bhí fógraí as Gaeilge i Queen’s University Belfast ach thóg siad anuas iad i 1997 mar ní raibh an teanga ‘neodrach’! Níl fógraí as Gaeilge ceadaithe níos mó?! Sin an nuacht anois.

Níl ann ach ciníochas. Aineolas. Fuath. Cleas cruálach. Feall. Nár fhreastail Heaney ar QUB! Bheadh sé ar buile faoi. Meas ar an áit iomlán caillte agam. Seo a scríobh QUB (Queen’s University Belfast):

Sheol leas-seansailéir gníomhach James McElnay seo go An Cumann Gaelach QUB: The university, through its equality and diversity policy, is committed to the promotion of equality of opportunity. The university seeks to create and sustain a neutral working environment that values and celebrates the diversity of all its staff and its student body, in accordance with its charter and statutes. Section 3.1 of the policy highlights the university’s commitment to ‘providing a good and harmonious environment free from flags, emblems, posters, graffiti or other materials or actions or language likely to be provocative, offensive or intimidatory.

Tá Gaeilge intimidatory, offensive, provocative? Ar nós daoine gorma a bheith mar sin do Trump? Nó an fuath atá ann? Ciníochas, a chairde. Sin atá ann go simplí: ciníochas.

Foghlaim Gaeilge ach ná bíodh sí le cloisteáil ná le feiceáil, Queen’s? Glanadh eitneach ar siúl agaibh. Teangadhíothú. Just, go bhfios daoibh. Ar nós a rinne Trujillo.

 

743. Ciníochas sna Rannta

Ó dúirt bean rialta liom ag sochraid m’athar i 2016: Oh, you haven’t gone all Gaelic on us, have you? Ha ha ha, táim ag smaoinigh ar a d’fhoghlaim muid is muid óg. Dochar ar bith ins na rannta a mhúin siad dúinn, raight? Fan go bhfeicfimid. Bhí focal san rann seo thíos atá ag cur as dom le déanaí. Sin Paddywhack. Mé ag éisteacht le daoine ag caint faoi Paddywhackery le déanaí is sin a chuir ag smaoinigh mé ar an rann seo:

This Old Man
This old man, he played one,
He played knick-knack on my thumb,
With a knick-knack, Paddywhack,
Give a dog a bone,
This old man came rolling home.

This old man, he played two,
He played knick-knack on my shoe,
With a knick-knack paddywhack,
Give a dog a bone,
This old man came rolling home.

This old man, he played three,
He played knick-knack on my knee,
With a knick-knack paddywhack,
Give the dog a bone,
This old man came rolling home.

This old man, he played four,
He played knick-knack on my door,
With a knick-knack paddywhack,
Give the dog a bone,
This old man came rolling home.

This old man, he played five,
He played knick-knack on my hive,
With a knick-knack paddywhack,
Give the dog a bone,
This old man came rolling home.

This old man, he played six,
He played knick-knack on my sticks,
With a knick-knack paddywhack,
Give the dog a bone,
This old man came rolling home.

This old man, he played seven,
He played knick-knack up in heaven,
With a knick-knack paddywhack,
Give the dog a bone,
This old man came rolling home.

This old man, he played eight,
He played knick-knack on my gate,
With a knick-knack paddywhack,
Give the dog a bone,
This old man came rolling home.

This old man, he played nine,
He played knick-knack on my spine,
With a knick-knack paddywhack,
Give the dog a bone,
This old man came rolling home.

This old man, he played ten,
He played knick-knack once again,
With a knick-knack paddywhack,
Give the dog a bone,
This old man came rolling home.

Foilsithe ar dtús i 1906. Seans maith, áfach go raibh sé thart i bhfad roimh sin, fiú ag am an ghorta. Tá cumhacht ag focail. Tuigimid anois gur bhain Ring a Ring a Rosie leis an bplá. Céard a chiallaíonn na focail paddywhack agus knick-knack sa rann seo?

Úsáidtear an focal Paddy le tagairt mhaslach a dhéanamh d’Éireannaigh (fós). Ciallaíonn Whack buille láidir. Ciallaíonn knick-knack rud gan mórán luach leis. Freisin tá an bhrí cleas suarach nó dallamullóg leis san 16ú aois ach ní mhaireann an bhrí sin anois. Tá an focal Knackers againn sa Bhéarla fós agus téarma maslach atá ann. Fós, tá neart daoine ann a cheapann go bhfuil na tincéirí, na knackers ann le rudaí a robáil uainn. Mhair an ciníochas seo i bhfad agus seo an ciníochas is láidre in Éirinn anois.

Nuair a robáil na Sasanaigh ár dtír is bhí orainn cíos gan raibh againn a n-íoc do na daoine a ghoid an talamh uainn, bhí ar go leor daoine an bóthar a bhualadh is aon rud a bhí acu a dhíol, fiú rudaí gan mórán luach nó cleasanna a dhéanamh mar shiamsa le airgead a fháil is iad gan áit ná bia. Is a dtithe ar rothaí ag cuid acu bheadh siad ag rolling home nó b’fhéidir gur tagairt do mheisceoirí atá ann: bealach eile luach a bhaint dínn mar dhaoine, muid a mhaslú.

Nuair a chuaigh na tincéirí ó dhoras go doras, is minic a dúradh leo an bóthar a bhualadh. Ach leis an dehumanization ar fad a dhéantar le ‘coilíniú’ is minic a thug daoine whack do dhuine ag an doras nó ar an tsráid. Ciníochas. Cuid acu a chaitheadh cnámh go madra ach nach dtabharfadh greim le nithe dóibh.

Brí eile b’fhéidir leis an knick-knack sin. An raibh sé ag seinm Knick-knack? An na spúnóga atá i gceist anseo? Siamsa le ceol is na spúnóga mar uirlis: ar an nglúin srl

B’fhéidir é. Ciall leis.

Anois. Ar aghaidh linn go rann eile.

Goosey Goosey Gander

Goosey goosey gander,
Where shall I wander?
Upstairs and downstairs
And in my lady’s chamber.
And there I met an old man
Who wouldn’t say his prayers,
So I took him by his left leg
And threw him down the stairs
Foilsithe ar dtús i 1784. Seans go raibh sé thart ón am a scar Henry VIII an Eaglais ón Róimh. Ciallaíonn an left leg sa rann Caitliceach. Chuardaigh daoine na tithe le greim a fháil ar Chaitlicigh. Bhí poll rúnda i dteach go minic le sagart a choinneáil i bhfolach ann dá mbeadh gá leis. Nach uafásach ar fad seanfhear a chaitheamh down the stairs mar sin mar Caitliceach a bhí ann.

Caitlicigh! Tincéirí! Paddywhackery!

In am dúinn a thuiscint an bhrí leo. Seo 2018. Bíodh rannta as Gaeilge sna scoileanna a mhúineann meas orainn féin dúinn, is cuma cé mhéad airgid nó cén reiligún atá againn.

 

700. Praistriúchán: Fuath ar Strae

Gorm chónaí ábhar

Céard?!!!

Tá alt IONTACH ag Audrey Nickel ar a blag faoi phraistriúchán & fuath aineolach:

Even Racists Got the Blues.

Léigí é, a chairde!

Cuirfidh sé áthas oraibh.

Gaeilgeoirmhíniú den scoth!

Tóg é sin, gormless cop!

193. Rannta, Paidreacha & Pian

Goosey, Goosey Gander, Crane Fly & Green For Grief.

Cén dochar atá iontu? Dhá rann & frása. Rudaí a dúirt daoine. Rudaí a d’fhoghlaim siad.

Goosey, Goosey Gander

Goosey, Goosey Gander, where do you wander?
Upstairs and downstairs and in my lady’s chamber.
There I met an old man who wouldn’t say his prayers,
So I took him by his left leg and threw him down the stairs.

Sin an chaoi a d’fhoghlaim mé é nuair a bhí mé óg. Bhí sé againn go léir de glanmheabhair. Léigh mo Mhamaí dom é ón leabhar deas leis na na pictiúirí deasa is léigh mé do mo ghasúir é.

Bhí mé ag scríobh inniu gur fhoghlaim mé téarma Left-footer (masla) ó Downton Abbey is nár chuala mé faoi riamh cheana. Scríobh duine ar ais trí fhocal mar fhreagra: Goosey, Goosey Gander. Is thuig mé don chéad uair céard a bhí i gceist ann. Paidreacha agus pian. Cén fáth an gcaithfeadh duine seanfhear síos an staighre? Cén fáth an left leg sin? Baineadh geit asam.

Nach minic a dúirt mo Mhaim liom, Don’t be a Goosey Gander. Le bheith féireáilte (más ea) dúirt sí Stop acting like a pagan freisin. Ach ní raibh i gceist aici ach Bí go maith. Thuig mé é sin. Nach Goosey Gander ceart mé? Fan. Ní hea! Na rudaí a tháinig chugainn sna rannta!

Dar le Iona agus Peter Opie, daoine a rinne ana-chuid staighdear ar bhéaloideas, bhí rann eile ann roimhe i 1780 dárbh ainm

Crane fly

Old father Long-Legs can’t say his prayers:
take him by the left leg and throw him downstairs.

Dar le Chris Roberts, fear a scrúdaigh an stair, tá baint láidir aige an rann leis an mbolscaireacht i gcoinne na hEaglaise (Chaitliceach) i ré Henry VIII.

Is léigh mé Goosey Goosey Gander do mo pháistí agus d’fhoghlaim siad uaim é agus níor smaoinigh mé ná iad ar an míniú. Cheap mé go raibh sé beagáinín ait ach thaitin an rithim liom. Ach anois tuigim. Ciníochas agus fuath agus foréigean atá sa rann. Samhlaigh é! Caith seanfhear síos an staighre mar is ‘lipéad ciníoch’ é. Bolscaireacht agus ciníochas uafásach. Ciaróg an téarma a bhí acu i Rwanda. Agus nach ait an rud é, ní raibh cead Daddy Long Legs a mharú sa teach againn. Bhí cion againn air. Is nach iomaí ainm a bhí air sa Ghaeilge: galán, Pilib an gheataire, ruamann na gcoinneal, snathadán, snáthadán cogaidh, snáthaid an phúca, tuirne Mhuire, fíodóir. Muidne an feithid sa rann, tuigim anois. Meas dá laghad acu orainn.

Chuaigh mé ag cuardach an tideal a bhí ar an leabhar a bhí agam fadó agus tháinig mé go áis do pháistí beaga. Is Sasanaigh sinn! Fós ag foghlaim a stair agus dearmad déanta againn ar ár stair féin. Níl fiú fuaimneanna na nainmhithe againn anois as Gaeilge. Dearmadtha.

Forgetting is part of the extinction.

The strategic adversary is fascism… the fascism in us all, in our heads and in our everyday behavior, the fascism that causes us to love power, to desire the very thing that dominates and exploits us.

Michel Foucault

Read more at http://www.brainyquote.com/quotes/authors/m/michel_foucault.html#Mg4JG70qeB1teTJK.99

A dhiabhail! An chaoi ar chailleamar ár gcultúr agus a d’fhoghlaimeamar drochmheas orainn féin i ngan fhios! Fós ar siúl!

Tháinig bean chéile mo dhearthair isteach sa teach fadó agus d’fhéach sí orm agus an sciorta a bhí orm agus dúirt Green for grief. Níor smaoinigh sí air. Frása a dúirt gach duine dar léi. Thit sé amach go nádúrtha. B’shin rud nua dom. Tháinig liricí amhráin ar ais chugham ♫ And they’re hanging men and women for the wearing of the green ♫. Frása, líne, rann, foghlamtha ón mBéarla le teachtaireacht ann is muid fós ag cloisteáil rudaí a chuireann náire orainn.

Fuair mé íde béal an Luan seo caite mar níor thug mé meas don Bhanríon Liz, dúradh liom. Tháinig sé ó bhéal duine a ghlaíonn Éireannach uirthi féin. Dúirt Éireannach eile liom go mba chóir go mbeadh muid buíoch do Shasana as na rudaí go léir a rinne siad dúinn. Is dúirt Liz í féin gur é Béarla an bronntanas is fearr a thug a tír dúinn. Bhuel níor thug sí dúinn é agus smaoinigh anois ar na rudaí a d’fhoghlaimeamar sa teanga fúinn féin. Is níor thugamar faoi deara é!

Ní haon ionadh nach bhfuil fonn ar dhuine Gaaeilge a labhairt ar na sráideanna agus an méid drochmheas a bhí acu orainn fite fúite ins na rannta is scéalta a chualamar ó bhíomar óg.