995. Bocht nó Beo

Ar chlár de The Crown ar Netflix, chuaigh An Prionsa Charles go Cumraí (focal nuachumtha ar Cymru) is d’fhoghlaim sé Cumraíg (focal nuachumtha ar Cymraeg). Bhí sé bródúil as a rinne sé nuair a tháinig sé abhaile. Faraor, dúirt a mháthair leis: I’ll let you in on a little secret. No one cares about Wales. Seo tar éis clár roimhe faoin tragóid ag Aberfan. Bhí ar Éilis ligint uirthi go raibh sí ag caoineadh an uair sin. Nuair a dúirt an Bhanríon le Charles No one cares about Wales, ní raibh muintir Chumraí san áireamh.

Let them eat cake. Ní hiad sin na focail go díreach a dúirt Marie Antoinette ach tuigimid atá i gceist. Ba cuma le lucht sa Phálas i Versaille faoi na boicht ag fáil bháis den ocras.

Ag iarraidh stair na hÉireann a mhíniú do dhaoine anseo deirim: tháinig siad le foréigean, le scrios, le dúnmharú agus ghoid siad ár dtithe, ár ndúiche, ár bplandaí, is rinne siad iarracht ár dteanga, ár gcultúr, ár dóchas a scrios. Mar mhasla ar sin ar fad, bhí orainn cíos a íoc as a ghoid siad uainn.

Bhuail mé le duine mar sin don chéad uair sa tSeapáin. Meirceánach a tháinig go Hadano is gan aithne aici ar éinne. Bhí sí ag iarraidh Béarla a mhúineadh is mar sin thug mé comhairle is leabhair di saor in aisce le tosú. Bhí Seapáinigh ceadaithe isteach ina teach ach ní raibh fáilte romham. Tharla sé uair amháin ach tugtha le fios dom nach raibh mé sách uasal le ligint isteach. Ciníochas gan náire ar bith uirthi faoi. Tháinig sí go mo dhoras sular imigh sí abhaile. Le brón a rá? Ní hea. Bhí sí ag iarraidh leabhair a dhíol dom. Na leabhair a thug mé di saor in aisce. ! Just, ! Daoine mar sin ann. Meon na himpireachta láidir iontu. Airgead mar Dhia acu agus is cuma leo faoi na boicht.

Cleas eile ar fad é iarraidh ar dhaoine íoc as leigheas atá róchostasach agus cuma leis na daoine a dhíolann seo má fhaigheann na boicht bás.

Tá meon na himpireachta fós fíorládir i ndlíthe agus i meon aigne an rialtais i SAM. Rialacha mar Dhia acu, rialacha a chosnaíonn na daoine saibhre. Nuair a bhuail Speirling Katrina New Orleans, bhí na daoine a thug an nuacht dúinn buartha faoi dhaoine ag goid in áit faoi dhaoine ag fáil bháis. Mar bhí na daoine sin i New Orleans bocht. Shoot to kill, ar siad ar an nuacht ag gearán faoi looters. Fear gorm san bhfíseán ag goid báid le daoine a shábháil.

Cén fáth a dúirt na daoine ar an nuacht sin? Múineann siad géilleadh go láidir anseo i SAM. Géilleadh do rialacha. Rialacha a chosnaíonn na daoine saibhre. Iad nach ngéilleann do na póilíní? Bhuel, braitheann sé. Tú bocht? Ach is iad na cops na good guys, raight? Braitheann sé. Ní mar a shíltear a bítear go minic.

Maraíonn SAM daoine nach bhfuil saibhir. Saint atá ann. Cad a dhéanfaidh SAM nuair atá na boicht ar fad marbh? Beidh orthu féin an obair chrua a dhéanamh!

Sláinte. Uainn ar fad. Feicim a tharlaíonn anseo nuair nach bhfuil árachas sláinte ag daoine. Faigheann daoine bás ar na sráideanna agus is cuma le daoine eile fúthu nó tá eagla ar dhaoine go dtitfidh siad isteach sa chás céanna. Ní gnó é sláinte. Cúnamh a dhiúltú? Sin dúnmharú. Tá an córas i SAM as smacht le saint. Daoine ann a deireann go hoscailte faoi na boicht, fúthu gan dídean Let them die. Ar nós Éilis faoi Chumraí, is cuma leo.

Is cuma le Córas Sláinte SAM faoi cúnamh a thabhairt. Airgead is brabús uathu. Cuireann sin ionadh ar dhaoine i dtíortha eile. Ar ndóigh. Mór an trua nach dtuigeann daoine anseo go bhfuil siad ag géilleadh agus ag ceadú cruálacht. Ní peaca é bheith bocht. Sin teip eile sa chóras. Ná maraigh na boicht. Ní dhéanann tíortha eile sin.

Seo físeán Joe:

994. Rumble

Foilsithe ar dtús ar TG Lurgan

Amhrán nua (Úaú!) le Calum Agnew & cairde leis – Cúrsa C 2k19

Ar Spotify: https://spoti.fi/2L2fsKg

Réamhrá:

We live in a strange world where children must sacrifice their education in order to protest against the destruction of their future. But it’s the world that my generation has been handed. It’s the only world we’ve got 

                                                                                                   – Greta Thunberg

1.

Bradán feasa                            Salmon of knowledge

Salmon of Knowledge

Tada in aghaidh sin                Nothing is living up to this

Nothing against that.

Clúdaithe le h-éad                   Overcome with envy

Covered with jealousy

Teacht suas i méid                   Keeping up with the Jones’s

Growing up with plenty

Ach fiú ar do éad                      At the very least

But even of your jealousy

Deoch é ‘fhaightear  é            The unfortunate hour is upon us

It’s a drink that’s got

As an [bheith ag] déanamh béid   People undertaking the ill deed

From doing bad deeds

Caithfidh muid bheith réidh  Let’s get organized

We have to be ready

2.

Caillte ina ré                             We have lost our way

Lost in their era

I measc [As] Ucht Dé                        Change for heaven’s sake

In the middle of God’s Sake!

Fúinn féin atá féigh                  It’s our own responsibility to be keen

It’s up to us with skills

Buartha i ngan fhios. [Is] dúinn    We don’t know how to gain consensus

We’re worried (though we don’t know it) It’s up to us

an téama a phlé. Gasraí in ann Young warriors have the ability

to discuss the issue. Able activists.

Spreag a bhfuil ionam                 Awaken all of our capabilities

Inspire what’s in me

Gan aithrí go fóill                       It’s not yet time for repentance

With no penance yet

3.

Cad atá i ndán ar aghaidh?        What it needs doing, going forward?

What’s in store going on?

Gach nós riamh ag méadú         Right choices must be amplified

Every [bad] practice [still] increasing

Ag breathnú ar chuile cheo         Scrutinize every decision

Looking at everything

A raibh. Ó fadó ar aghaidh           From yesterday and tomorrow

that was. From long ago on

Olc an ghaoth atá ag séideadh     It’s an ill wind that blows no good

It’s an ill wind that blows

Ag breathnú ar chuile cheo          Just, delve into everything

Looking at everything

Atá ag dul ar aghaidh                  That’s going on

that’s going on and on.

Curfá

Rumble í rumble an domhan                        Rumble her (earth), rumble the world

Rumble her, rumble the world

Rumble í, rumble í, bun os cionn                  Rumble her, rumble her upside down

Rumble her, rumble her upside down

Ó rumble í, rumble í, ‘sí ag dul ar aghaidh, Rumble her, rumble her continuously

Oh rumble her, rumble her as she goes on

An fhadhb a rumble                                     This predicament demands to be rumbled

To rumble the problem

4.

An dúlra ag guí                                   Nature is beseeching

Nature is praying

Saibhreas mar chuimhní                     Cherishing its consciousness

Memories act as wealth

Aláinn an domhan is binn                  Beautiful, profound, & sweet

Beautiful [is] the world and sweet

Féachaigí [ar] a fulaingt                        Behold, she is suffering

Look at her suffering

Sí go dian do mo thriall,                       Her hardship is my struggle

That’s hard for my journey

Is í gan dabht gan fás. Í dorcha. Is fairigí! This is undoubtedly our greatest encounter

And she without doubt [will be] without growth. She will be dark. And watch out for her!

2. arís

3. arís

Curfá

We live in a strange world. We are now standing at a crossroads in history. We are failing but we have not yet failed. There is still time to fix this. It’s up to us

                                                                                                               – Greta Thunberg

993. Cé hé Mr. Waterford Ohio?

An bhfuil tír ar bith saor ó chumhacht na hEaglaise? Cheap mé go mbeinn saor ón Eaglais anseo i SAM ach bhí mé iomlán mícheart.

Ar an gclár teilifíse The Handmaid’s Tale, tá Mr. Waterford ann. Fear cruálach is ea é a cheapann go bhfuil an ceart aige agus gur rud naofa atá ar siúl ag a dhream. Cad a dhéanann a dhream? Baineann siad cearta ar fad ó mhná is úsáideann siad mná le páistí a thabhairt ar an saol mar sin a t-aon úsáid atá acu, dar le Mr. Waterford et al. Sin ficsean. Seo thíos an saol mar atá.

Scéal an tseachtain seo ó Ohio. Samhlaigh an pictiúr. Daoine gléasta go deas, iad a théann ag an séipéal go rialta, iad a éisteann le fear gléasta i ngúna ar an altóir go rialta agus a leanann a deireann sé, iad a chreideann go bhfuil an ceart acu dlíthe na tíre a bhunú ar a ‘chreideann’ siad. Tá an creideann sin idir ‘ agus ‘ mar níor smaoinigh siad ar atá sa dlí. Níl eolas ná tuiscint taobh thiar de. Tá eolas robáilte ag ethos a deireann go bhfuil an locht ar bhean nach féidir léi leanbh a thabhairt ar an saol. Ach labhraíonn pictiúirí. Cad a deireann an pictiúr seo? Deireann sé nach bhfuil ach fear amháin sásta ann. Cé hé?

Léigh an scéal anseo agus tuig an feall, an choir, an t-uafás, an tseafóid chontúirteach ann. Is abair liom, le bhur dtoil, má fhaigheann sibh amach é, cé hé an diabhal sa phic atá lánsásta is seo ag tarlú.

Go raibh maith agaibh.

Ó agus scéal ó Pennsylvania freisin. Iomlán craiceáilte freisin. Iad ag iarraidh mná a ghortú: léigh faoi anseo.

 

 

992. Cuimhní i bPics FB

991. Gaeilgeoirí California: Galt

Laoch na Gaeilge i gCalifornia #1: Galt Barber

Léigh mé alt as Béarla inné is d’aithin mé ainm amháin ann: Galt Barber.

Tá mé ag rá le fada go bhfuil an t-ádh liom i mo shaol le Gaeilge anseo i California. Buailim leis na daoine is fearr ar domhan ann. Fianaise agam anois. Ar an liosta 2019 de Highly Cited Researchers ag an ngrúpa Gréasán Eolaíochta, tá luaite acu ann Galt Barber atá ag obair ar bhrabhsálaí géanóim ag Ollscoil California Santa Cruz.

Tá aithne mhaith ar Ghalt sa phobal Gaelach anseo. Fear lách é agus fáilte aige roimh chách. Duine é a labhraíonn go cineálta linn ar fad, miongháire air is tuiscint aige ar na rudaí is tábhachtaí sa saol. Is tá Gaeilge aige. By Deaid, tá.

Ba chóir go mbeadh ionadh orm go bhfuil sé ar liosta mar seo os rud é nach mbíonn sé riamh ag maíomh faoina chuid oibre. Ach níl ionadh orm faoi. Thuigeamar go raibh sé cliste. Níl orainn ach bród go bhfuil aithne againn air agus áthas orainn go bhfuil duine mar seo againn i California a dhéanann an oiread sin ar son na Gaeilge.

Fear umhal is ea é Galt, an sórt té a bhíonn ag cuidiú ag Deireadh Seachtainí Gaeltachta ag glanadh suas, ag cur cathaoireacha amach, ag déanamh gach rud is féidir le cinntiú go mbeidh taithí álainn ag daoine ann. Is Gael é, tríd is tríd, agus nach uasal sin!

D’iarr bean orm blianta ó shin bheith páirteach léi i nDeireadh Seachtaine Gaeltachta a bhunaigh sí i gCathair na nAingeal. Bhí sí spreagtha ag a bhí déanta ag daoine i San Francisco. Tháinig mé ar bord gan clú agam cad a bhí i gceist le Deireadh Seachtaine Gaeltachta. Mar sin, thaistil mé go San Francisco le fáil amach. Is ansin a bhuail mé le Galt don chéad uair. Bhí sé le Comhaltas ag seinm ceoil agus ag labhairt leis as Gaeilge. Leath na súile orm nuair a chonaic mé a bhí ar siúl acu i San Francisco.

Cé hé Galt Barber? Meireacánach a d’fhoghlaim Gaeilge agus a thóg a ghasúir le Gaeilge. Baineadh geit asam. Níos mó déanta aige ná mar a bhí déanta agamsa ar son na Gaeilge. Ba léir gur bhain a ghasúir taitneamh as an teanga agus gur rud nádúrtha a bhí ann dóibh. Ní hamháin sin ach bhí siad uilig ceolmhar. Faoi láthair, tá a mhac is sine, Colm, ag cumadh amhráin sa stíl tradisiúnta is ag seinm leis ar an bhfidil le scil.

Bíonn nóiméidí mar sin ann sa saol nuair a fhéachann tú ar atá déanta ag daoine eile agus caithfidh tú a admháil go raibh tú féin ag imeacht le sruth, nár aimsigh tú fós na rudaí is tábhachtaí duit féin, agus go raibh tú ag iarraidh daoine eile a shásamh le tabhairt le fios go raibh ag éirí leat sa saol. B’shin nóiméad mar sin. Ní raibh mé réidh le rudaí a athrú go hiomlán i mo shaol ag an bpointe sin ach chuir sé mé ar an mbóthar ceart.

Nuair a chloisim daoine ag tabhairt amach faoi Mheiriceánaigh (mé féin ciontach anseo rómhinic), smaoiním ar dhaoine mar Galt. Cé go bhfuil seisean dochreidthe in atá déanta aige, tá go leor, leor laochra eile anseo. Neart anseo a dtugann ardmheas don Ghaeilge, níos mó ná mar a fheictear i go leor áiteachaí in Éirinn. Tuigim go bhfuil ár laochra againn san mbaile freisin ach cuireann sé ionadh orm agus ar Éireannaigh eile a fheiceáil cad atá déanta ag Meiriceánaigh áirithe anseo don chultúr. Mar sin, meas dóibh. Tá sé tuillte go mór acu.

Cosúil le daoine eile anseo, rinne Galt is a chlann an turas go Oideas Gael. Ardmholadh anseo do Liam Ó Cuinneagáin agus atá déanta aige le Gaeilge a scaipeadh ar fud an domhain. Bíonn bean céile le Galt leis ag Deireadh Seachtainí Gaeltachta is í ag cuidiú leis na gasúir is iad ag foghlaim. Ceol iontach aici. Roghnaigh siadsan an saol seo le Gaeilge. Nach álainn sin! Scaipeann siad grá don teanga. Tugann atá déanta acu le fios gur le chuile dhuine an teanga, pé áit ina bhfuil siad ar an domhan. IS féidir seo a dhéanamh, a thaispáineann siad dúinn.

Mar sin, a dhaoine uaisle, labhair í. Mar is féidir. Mar libhse í. Mar is teanga álainn í. Mar is fiú í. Deashampla faighte againn ó Galt. Tosaigí, gan eagla, le focal amháin is bainigí taitneamh as. Ar aghaidh libh ansin. Focal eile is focal eile le spraoi. Go dtí go bhfuil an Ghaeilge ag teacht ón mbéal go nádúrtha.

Agus anseo anois deirim comhghairdeas le Galt agus gabhaim buíochas leis. Nach tú a bhí ciúin faoin obair eile ar fad ar siúl agat agus tú ag cuidiú linn i gcónaí, a Galt! Ardfhear! Míle maith agat as an spreagadh. Ardaíonn tú an pobal ar fad le do dheashampla.

Cuimhní anseo de Galt linn ag Deireadh Seachtainí Gaeltachta:

CRUTHAIGH DO GHAELTACHT FÉIN. IS FÉIDIR.

Dorn san aer!

Laoch na Gaeilge i gCalifornia #1: Galt Barber

 

990. What the Focal?

Bím ag caint le Preston Ashbourne ar mo bhealach go ranganna ar an Domhnach. Sa charr, insíonn sé scéalta dom, go minic faoi cé as a thagann focail. Cad iad na scéalta faoi na focail a roinn sé liom inniu? Scéalta faoi

1. Brandy
2. Ukulele agus
3. Cooties

1. Cé as a thagann an focal Brandy?

Tagann an focal ó burned wine, ar sé. Táimid ag caint faoi laghdú méide nó downsizing inniu. Le níos mó fíona a chur ar bord loinge, shocraigh duine fadó ar stiléireacht a úsáid leis an méid a laghdú. An plean a bhí acu ná uisce a chur leis ar an taobh eile nuair a thágfadh sé go tír eile. Ach bhlas duine éicint é mar a bhí agus mheas sé go raibh sé i bhfad níos fearr as mar a bhí gan uiscecurtha ar ais ann. Mar sin a rugadh cognac nó Brandy (níos éasca le rá) an uair sin. Beef Jerky na fíona, más mian leat.

2. Cé as a thagann an focal Ukulele?

An t-ábhar céanna. Laghdú méide ar bord loinge i gceist.  Ón bPortaingéil a thagann an uirlis seo chugainn. Bhí an giotar mar a bhí ag an am rómhór do mhairnéalaigh le tabhairt leo ar bord loinge. Bhí sé róchostasach rudaí a thabhairt leo ach ba bhreá leo a gceol. Bhí réiteach de dhíth: laghdú méide. Ní oibreodh stiléireacht an uair seo. Mar sin chruthaigh duine éicint giotar níos lú. B’shin an Braguinha.

Nuair a landáil na Portaingéiligh in Hawa’i’i, chonaic siad Sasanach ar an stáidse ann ag seinm an uirlis nua seo. Stíl Vaudeville a bhí aige is é ag léim thart ar an ardán ag geaitsíocht. Mar sin, bhaistigh lucht Hawa’i’i ukulele ar an bhfear mar leasainm. Ciallaíonn uku (dreancaid nó míol) agus ciallaíonn lele cuileog. Le míthuiscint tugadh ukulele ar an uirlis, ní ar an duine níos mó. Sin atá againn anois.

3. Cé as a thagann Cooties?

Ón bhfocal ukulele tagaimid go cooties. Níor thuig mé an focal seo le fada ach é cloiste go minic agam ar an teilifís i Meiriceá. Buachaillí ag maslú cailíní agus a chéile ag rá, She has cooties, He has cooties srl. Ach ar ais ag an ukulele sin agus an bhrí leis an bhfocal. Feithidí, créatúirí, míolta, an stuf bán ag fás i do chuid gruaige is brí leis sa Mhalaeisiach chomh maith leis an teanga acu in Hawa’i’i. Sa Mhalaeisiach bhí an fhuaim kutis ann ó thus a d’aithrigh go uku níos déanaí. As sin a tháinig an focal cooties chugainn. Créatúirí beaga i gceist, míol go háirithe. Sin agaibh é. Trasna na dtonnta a tháinig deoch, ceol, agus wee beasties.

Beidh deoch agam ina dhiaidh sin, ceapaim. Le dearmad a dhéanamh ar na cooties.

 

 

 

 

 

989. Béarly Éirased

Seo ó 2017.

Deireann agus creideann an iomarca seo: There is no language called “Irish.”

Tá siad mícheart. Ach mhúin daoine dóibh GO LÁIDIR go bhfuil an ceart acu. Níl. Mar sin tuig cé as a tháinig an cosc ar Irish a rá a d’fhoghlaim siad. Ná cuir Irish ar an teanga! Titfidh an spéir anuas orainn! Raaaight. Seatbealts, a chairde.

Seo a mhúin Béarla go láidir do go leor, leor daoine ar fud an domhain: nach bhfuil teanga dárb ainm Irish ann . Níl Irish ann, a mhúin siad. Níl Scottish ann, a mhúin siad. Mar, bheadh áthas ar impireacht na Breataine le saol gan Rebellious Scots ná the Irish ‘Issue’.

Ghoid siad ár ndúiche is rinne siad iarracht fáil réidh linn le ‘Gorta’ agus le ‘Clearances’, lena ngunnaí is le téad, is le dlíthe is le focail. Mar sin, nuair a deireann duine leat, There is no Irish, tuig atá siad ag rá. Nuair a deireann siad, You can’t call it Irish, tuig cén fáth a dúradh sin leo agus a deirtear sin leat.

Is nuair a éiríonn daoine feargach faoi in áit fiosrach, tuig gur mhúin duine éigin an drochmheas orainn sin dóibh freisin is go maireann sin ó ghlúin go glúin. Fiú nuair nach dtuigeann siad cén fáth ‘bhfuil fearg orthu. Ciníochas an freagra ach seans go bhfuil grá acu don teanga ach é sa cheann acu nach bhfuil cead Irish a chur air. Tabú. Bris sin. Irish. Gaeilge. Le bród.

Do NOT dilute the name of my language. English is English. Irish is Irish. Welsh is Welsh.

Seasamis le bród os comhair an tsaoil is fios ag daoine go bhfuil teanga againn agus ainm aici a léiríonn go soiléir go bhfuil sí Irish mar atá muidne agus gur theip ar a bplean fáil réidh linn le foréigean is le focail.

An bheil sibh gam thuigsinn, a chairde in Albain? Seas an fód. Duolingo Welsh, Duolingo Irish, Duolingo Scottish. Own your language because it is nobel to be Rebellious Scots