Seanmhairneálaigh a d’fhuadaigh is a dhíol muid le lucht na long, caite i bpríosún dhubh dhorcha is an soitheach ag seoladh anonn. Ach níor thréig an Tiarna Dia mé nó gur neartaigh sé mo lámh Is gluaiseann muid sa ghlúin seo go buaiceach is go sámh:
CURFÁ Ó cuidigh liom sa cheol, san amhrán saoirse, an rud a choinnigh muid ó smacht na daoirse.
2 Saor d’intinn féin ó sclábhaíocht, coinnigh díreach is ná cam! Gan eagla roimh fhuinneamh niúclach Nó ní stopfaidh sé a choíche an t-am.
3. Cuirfear chun báis gach fáidh is fíreán ach glacfaidh sinne leis mar uain. Deirtear nach bhfuil aon neart air ach go gcoinníonn sé an leabhar buan.
Bhí sé meirbh i Richmond, Virginia, ar an Satharn, an 19 Meithimh, 2021. Bhíomar ann mar thurasóirí agus bhí mé fiosrach faoi stair na háite is Juneteenth ann (ag ceiliúradh saoirse ó sclábhaíocht i SAM).
Bhí an chathair go hálainn. Bhí siúlóid againn (é féin, mé féin, agus Rírá) ar bhruach na canála ag baint taitnimh as an graffiti agus na páirceanna poiblí (le cearnóga daite fós orthu don scaradh sóisialta cé go raibh an ré sin thart is daoine ag dul thart gan mascanna).
Bhí saoirse san aer. Chuir cuid den stair a bhí le léamh ar fud na háite as dom.
This statue commemorates the contributions of African-American men as skilled boatmen on the James River and its canals and in the development of Industry and Commerce in the City of Richmond, ar sé.
Hmm, ar mé. Ní leor Go raibh maith agat nuair nach raibh rogha acu. Thug Waze le fios dúinn go bhfuil The White House of the Confederacy sa chathair seo. Tá. In aice leis an ospidéal. Neart le ceartú anseo. Neart le feiceáil is le tuiscint.
Leis an teas is a d’fhoghlamar, bhí mé traochta. Bhí sos uaim i Sin É, pub a chonaic mé ar an mbealach go dtí an chanáil.
Dúirt an biachlár liom go gciallaíonn Sin é This is it in ‘the Gaelic language.’ Osna. Thuig na daoine ag an mbord in aice liom go gciallaíonn sé That’s it in Irish. Féir plé dóibh. Gloine Diet Coke a thug fuinneamh dom nuair a tháinig an lead óg amach le hinsint dom go raibh uachtar reoite agus cáca Guinness acu. Beidh sin iontach, ar mé.
One Car Bomb, ar sé. Fan! Car bomb an t-ainm atá air? a d’iarr mé. Tá sin uafásach! Ba léir nár thuig sé cad a bhí cearr leis. Ar a laghad tá Fáilte, Sláinte, agus Slán ar eolas aige anois.
Bhí turas fada abhaile romhainn. Mar sin, bhí turas go dtí an leithreas de dhíth roimh dhul abhaile dúinn. Síos an staighre in aice leis an mbanna ceoil, a mhínigh sé féin dom. Bhí sé dorcha agus ní fhaca mé é go dtí gur tháinig mé amach. Bhí pictiúirí ar an mballa. Stad mé le féachaint orthu. Stad mé le hionadh os comhair an ceann ba mhó.
Rith mé aníos is amach is dúirt, I NEED your camera NOW leis. Bhí ‘fhios aige go raibh rud éigin ait ann is thug sé a ghuthán dom. Síos liom arís is rinne mé mo dhícheall íomhá maith a fháil de, cé go raibh sé dorcha agus soilse beaga ag cur isteach air.
Seo thuas ag barr an ailt seo a bhí ann. Dileagra. Don Chraoibhinn Aoibhinn. Ó Chonradh na Gaeilge i Nua Eabhach. As Gaeilge. I 1905.
Bíonn gliodar orm nuair a fheicim Gaeilge anseo. Ceol agus Craic nó Fáilte isteach srl. Seo rud eile ar fad. Bhí deifir air agus abhaile linn ach bhí mo phic agam de.
Cóip? B’fhéidir. Ach níor chuala mé faoi cheana. Mar sin, a dhaoine uaisle, an bhfuil a fhios ag éinne faoi? An bhfuil cóipeanna eile de thart? Ag Conradh na Gaeilge i Nua Eabhrach? Tá mé fiosrach faoi.
Tháinig mé ar lorg eolais faoi sclábhaíocht sa cheantar seo ach d’fhoghlaim mé faoin nGaeilge i SAM i 1905 i Nua Eabhrac.
Tháinig Smaointe amach ar dtús mar an taobh B den singil Orinoco Flow. “Smaoitím… (D’ Aodh Agus Do Mháire Uí Dhúgain)” a bhí air an úr úd i 1988. Dar le Wiki, déanann an t-amhrán tagairt do tsunami i nDún na nGall ach ní raibh a leithéid ann. Bhí tuille ann, áfach, a scrios séipéal sna Doirí Beaga i nDún na nGall. Cailleadh cúigear istigh sa séipéal sin ar an 15 Lúnasa, 1880.
Lirící
Éist le mo chroí, go brónach choíche. Tá mé caillte gan tú ‘s do bhean chéile. Listen to my heart, forever sad. I am lost without you and your wife.
An grá mór i do shaol, threoraigh sí mé. Bígí liomsa i gcónaí, lá is oíche. The great love in your life, she guided me. Be with me always, day and night.
Curfá: Ag cuimhniú ar an uaigneas mór, na deora, go brónach. Remembering the big loneliness, the tears, sadly.
Ina gcodladh ins an uaigh ghlas chiúin faoi shuaimhneas, go domhain. Asleep in the grey quiet grave in peace, deeply.
Aoibhneas a bhí, ach d’imigh sin. ‘Sé lean tú do fhear céile. Wonder, there was, but that is gone. You followed your man.
An grá mór i do shaol, threoraigh sé mé. Bígí liomsa i gcónaí lá is oíche. The big love in your life, he guided me. Be with me always, night and day.
Curfá
Smaointe ar an lá a raibh sibh ar mo thaobh ag inse scéil ar an dóigh a bhí. Thoughts on the day that you were by my side telling a story, of the way it was.
Is cuimhin liom an lá gan ghá, gan ghruaim. Bígí liomsa i gcónaí lá is oíche. I remember the day without want, without gloom. Be with me always, night and day.
Scoil Tobar Bhríde An Doirín, Lios Ceannúir, Co an Chláir idir 1919- 1929
Tá mé ag ceapadh go dtosnaíonn siad le Red Rover. Tá an cluiche seo sean, i bhfad níos sine ná mar a cheapann daoine. D’imir muidne sa chlós sa scoil é i Leitir Móir i 1972. Deirtear gur tháinig sé chugainn ón uair a bhí na Lochlannaigh ag ionsaí na tíre.
Ina dhiaidh sin, táim ag ceapadh go bhfuil siad ag déanamh an Hokey Pokey nó leagan de atá i bhfad níos sine ná an ceann atá ar eolas againn. Ba é Jimmy Kennedy, Éireannach, a scríobh an t-amhrán The Hokey Cokey i 1942 (an fear céanna a scríobh The Teddy Bear’s Picnic). Bhí sé an-chosúil leis an leagan a bhí ag Ray Anthony i 1953. Ach tá an rince agus an ceol i bhfad níos sine ná sin fiú. Seans gur ón draíocht le Hocus Pocus a thagann na focail Hokey Pokey agus seans go bhfuil baint ag na focail sin le Hoc corpus meum san Aifreann. Tá trácht ar an rince ó 1857 nuair a mhúin deirfiúracha ó Canterbury, Sasana, an rince do dhaoine i Bridgewater, New Hampshire. Bhí amhrán leis is liricí mar iad atá anseo leis agus geaitsíocht mar atá san bhfíseán seo leis chomh maith:
“I put my right hand in,I put my right hand out, I give my hand a shake, shake, shake,and I turn myself about.”
ó 0:31 Cuirim an cos deas isteach … ….cas …
Lámh deas isteach, craith na lámha, beannaigh, súil thart is isteach.. tá mé …
Níl anseo ach buille faoi thuairim. Tá sé deacair na focail a chloisteáil anseo.
Spéisiúil go ndeireann siad an lámh agus ní mo lámh. Tá an nós céanna ann sa Spáinnis.
ó 1:06 – 2:38 (Buíoch as na focail as Béarla a scríobh Peadar Cox ar FB)
Ó, cailín beag is ea mise is [táim] cúig bliana d’aois. Bíonn obair crua ag Mamaí, bíonn sí traochta anois is arís.
Oh, I am a little girl and [I’m] five years old. Mammy works hard. She’s exhausted now and again.
Déanann Mamaí ciste agus bogaim an cliabhán agus suím ar mo stóilín beag ag ithe canta maith aráin
Mammy makes a cake and I rock the cradle and I sit on my little stool eating a good chunk of bread.
Do cheannaíos ar an sráidín tae is siúcra bán. Do chuireas iad sa chiseán chun iad a thógaint [abhaile] slán.
I bought on the street tea and white sugar. I put them in the basket to take them [home] safe.
Ar an róidín thiteas is ghearras mo ghlúinín. Do choimeádas greim ar an gciseán is níor chailleas aon ghráinín.
On the wee road I fell and I cut my little kneeI. I kept a grip on the basket and I didn’t lose any little grain [of sugar].
Bím ag insint scéalta ag aer an chaitín bán a chuaigh amach sna coillte agus d’fhan sé ann le fán.
I tell stories about the wonder of the white cat that went out into the woods and stayed there wandering.
Ina diaidh a tháinig Eileen ag lorg an gcaitín is fuair sí é sa deireadh. Is é a bhí i leataobh.
After her came Eileen searching for the cat and she found it in the end. It was over.
Nuair a léigh Seamus Heaney dán amach dúinn sa rang beag i gCareysfort fadó, baineadh geit asam. Léigh sé é ina ghuth féin, lena bhlas féin óna áit dhúchais féin! An raibh sin ceadaithe?! Dáiríre?! Bhí mearbhall orm, mo thuiscint ar na rialacha bun os cionn.
Leis sin, thuig mé an feall a d’imir siad orainn le fada nuair a thug siad le fios dúinn nach raibh luach lenár nguth féin. Nach uafásach an teachtaireacht sin a bhfuaireamar ó na meáin agus ón scoil. Maslaí ó na daoine a d’fhéadfadh muid a ardú ach a choinnigh thíos muid. Ceacht foghlamtha ón impireacht. Ciníochas láidir ann.
Ba bhreá a ceapadh go bhfuil gach rud difriúil anois ach fós cuireann blas ardnósach isteach orm agus fós, caithfidh mé a rá liom féin nach bhfuil tada mícheart le blas ‘Jackeen’ mar a thug siad air fadó. Tá an ciníochas sin fós sa chloigeann agus bíonn troid ann ionam féin leis na rudaí a chuir siad sa chloigeann fadó a chaitheamh uainn.
As seo amach, bímis ag súil le blasanna nua sa Ghaeilge. Blas LA, blas na hAstráile, blas ó gach tír ar domhan. Má bhaineann sé geit asat, gabhfaidh tú i dtaithi air de réir a chéile. Mar tá teanga idirnáisiúnta againn. Ní gá le daoine ó thíortha eile, blas ó cheantar faoi leith in Éirinn a bheith acu. Níl ciall leis, i ndáiríre. Tá luach ag a nguthanna féin.
Cén maitheas Gaeilge a bheith sa chloigeann gan í a bheith sa chaint? Is mé ag scríobh, táim ag éisteacht le Fás agus Seo Linn ag comhoibriú, grúpa a mheascann Gaeilge & Gàidhlig le chéile. Is aoibhinn liom atá ar siúl acu.
Labhair do theanga, le do bhlas féin, le bród, i do ghuth féin. Is ná lig d’éinne a rá leat nach leor sin.
Chuala mé amhrán ar Bhladhaire ar maidin agus thit mé i ngrá leis ar an bpointe. Caithfimid fanacht go dtiocfaidh sé amach go hoifigiúil ach go dtí sin, seo píosa eile, Tús, ón amhránaí céanna, Marcas Mac an Tuairneir : Is féidir breathnú air ar Youtube. Aistriúchán ar an nGàidhlig thíos (beagnach) mar atá sé ar Youtube.
Genesis
When I rose that morning, I woke up, writhing on the floor of my home.
Headfucked, fingers twisted into fists, as if to spar with pale, yellow dawn, that could only rise, with or without me.
I understand that the clash of the portcullis’ descent, sent shockwaves, round a two and a three, teeth chattering amongst the tattlers of the land.
Maybe what I was seeking was to balance out the poison, to fill myself up with that drip- dripping in my ear.
I didn’t expect, there, my cruel awakening, but to reconcile my body to the world that encompassed me.
On my feet, I painted on a grimace, and deserted, kilt on, only to hear a peal of mockery, two plastic bags, one per hand.
Despite you, I persevered, retook the road, forced foot after foot and paced through the anguish.
That notwithstanding, I don’t place blame for my blackness, just as I reject accusations, of things I havent done,
But I’d query those who cast a shadow over an already darkened path.
I’ll keep trying to forget, but believe you me, when I say I know your pain, the challenge of a fresh start, and seeing someone ever ascendent, while I sidle out of the grave.
