Le dhá lá nó le trí do bhog an uain, Do ghabhas an t-aer mar fhallaing ar mo chorp— Milis, a Dhé, rómhilis an séasúr! Leachta gach cruaidh; ní buan ann oighear ná toil.
Dall agus bodhar, a dhaoine romham sa tslí Ná cífidh an t-earrach ghabh trím ina cheatha Sciúrtha mar phrás a nitear, ná hairíonn San aer im thimpeall tinneall sreanga teanna.
Aibigh, a mhian, i ndiamhaireacht na gile, Ar bior le tuiscint aonraic ar an ndúil; I gcoim na mire fite mar a bhfuilir Dulta ó aithint súl, bí teann, a rún.
February
The weather softened in the last few days. I took the air for raiment. Sweet, Jesus, honey sweet the season! Rocks melt. Nor ice nor reason hold.
You’re blind and deaf, you people who pass by And will not see spring pierce me with bright showers Of gleaming brass, and will not hear Around me, quivering strings.
Quicken, love, in darknesses of light, Sharp with desire, Delirious, and out of ken of kin, Stand firm, my soul, hold tight.
Amhrán na Samhna: Seo iarracht Gaeilge a chur ar nós atá ar Oileán Mhanainn le fada. Solas an lae ag trá. Oíche Shamhna ann. Téann na páistí ó dhoras go doras ag canadh.
An ócáid: an chéad Fleadh Ceoil riamh sa Mhuileann gCearr, Co na hIarmhí, i mBealtaine 1951 ag Halla Naomh Mhuire. Sa phic (leis an Irish Times): Paddy Moloney, Liam Rowsome, Bernard Flanagan, Jim Dowling, Betty Nevin (maith í!), Christy Downes, Jack Seery, Terry Byrne, Leon Rowsome, Tom Nevin, Christy McEvoy, Robert Fulham, Michael Tuohey. Chailleamar Paddy Moloney an tseachtain seo agus chuir Manuel Sánchez an pic seo suas ar Facebook. Spreag sé cuimhní is fiosracht ionam.
Tagann an chuid is mó den eolas anseo ó alt le Ruth Illingworth san Leathanach Facebook Mullingar News and Views.
Rachfá thar an halla seo sa Mhuileann gCearr gan é a fheiceáil nó b’fhéidir ag ceapadh gur chóir fáil réidh leis. Is minic a shiúl mé thairis. Níl sé ceart san áit ina bhfuil sé. Tá an tsráid ansin, Bishop’s Gate Street, róchúng is an trácht go dona ann. An cuma sin air nach mbaineann daoine úsáid as níos mó, ar aon chaoi. Is cuimhin liom go mbíodh leads ag imirt snooker ann go minic is mé i mo dhéagóir. Caithfidh go raibh clú agus cáil air sa spórt sin mar bhí Dennis Taylor agus Steve Davis i measc na cuairteoirí ann. Bhí mé ann anois is arís ag siopadóireacht le Mamaí mar bhíodh mná ag díol cistí a rinne siad féin ann agus uibheacha agus a leithéid ó am go ham. Halla beag. Ní chomh mór ná galánta le Halla an Chontae.
Ach feicim anois go bhfuil stair ag baint leis agus chuir an pic seo de Paddy Moloney, an laoch a bhunaidh na Chieftains, mé ag smaoineamh. Chailleamar Paddy an tseachtain seo. Ná caillimis ár stair is na cuimhní ar an áit seo.
D’aithin mé an halla ar an bpointe. Rinne mé rince ann fadó: Soláistí na Bealtaine. Cheannaigh mo Mhamaí éadach i Shaws leis an sciorta a dhéanamh don ócáid (feis). Ní remnants a cheannaigh sí an uair sin, mar ba ghnáth léi, mar bheadh na cailíní eile san bhfoireann ag caitheamh scriorta mar an gcéanna leis. Fanann na cuimhní liom. Leag Mamaí amach an t-éadach ar an mbord is tharraing sí ciorcal ollmhór air leis an sciorta a dhéanamh. Is cuimhin liom mar a rinne sí é. Cloisim an Singer agus feicim an tsnáthaid ar mire arís is mé ag smaoineamh siar air.
Is rinneamar an damhsa sa halla seo, halla nach raibh mé ann riamh roimhe sin. Ar an lá sin, bhí sé lán le cultúr nár aithin mé i ndáiríre. Sa halla, bhí na cailíní eile ó scoileanna eile gléasta níos fearr ná muidne, iad ceilteach amach is amach, is an ghruaig acu catach. Cheap mé go raibh sé an-ait go deo. Ní raibh mé cleachtaithe leis.
Bhí Pádraig Pearse agus James Joyce anseo, chomh maith le Helena Moloney. Beidh gá le blag eile fúithi.
AN PREQUEL
Sular thóg siad an halla ansin, bhí scoil ann a bhunaigh Clochar na Toirbhirte a tháinig go dtí An Muileann gCearr i 1825 agus a bhunaigh an scoil do bhuachaillí agus cailíní ann i 1826. Glacadh é mar chuid den chóras náisiúnta i mBealtaine 1833. Ní raibh an scoil sách mór áfach ach thug fear gnó sa bhaile mór, Thomas Lynch, airgead dóibh le scoil dhá stór a thógáil ann go mbeadh scoil ann do na cailíní acu thuas staighre agus scoil eile thíos staighre do na buachaillí. Ní raibh an obair seo críochnaithe nuair a tháinig Oíche Nollag na mBan i 1938 agus an stoirm a leag an díon agus cuid den bhalla de. Thug Daniel O’Connell cuairt ar an scoil i 1843 is é sa Mhuileann gCearr do chruinniú ollmhór in aghaidh an Act of Union. Tháinig an Gorta Mór is bhí ar na mná rialta bia a thabhairt bia do na páistí a tháinig go dtí an scoil (timpeall 100 acu). Deacair a shamhlú an tráth sin is mo thír mar a bhí. Áiteachaí eile againn thart ar an Muileann gCearr le scéalta faoin ngorta. Blag eile, is dócha.
Sna 1860dí bhí scoil nua tógtha ag na mná rialta agus scoil eile ag na Bráithre Críostaithe is ní raibh gá leis an scoil a bhí ann ag an tús níos mó.
AN HALLA
Shocraigh an t-easpag, An Dochtúir Cantwell, ar halla a thógáil ann le siamsa agus léachtanna a bheith ar fáil ann don phobal. The Lecture Hall a bhí air. Thosaigh siad ag obair air i 1864 agus d’oscail sé i 1865 le ceolchoirm le taibheoirí ón Amharclann Scala i Milan agus ceoltóirí ón Amharclann Ríoga i mBaile Átha Cliath.
I 1875, d’eagraigh an Amharclann Gaiety seachtain drámaíochta ann le drámaí ar nósThe Colleen Bawn le Sarah Blumenthal mar an gcailín. I 1875 thug an Pallas Opera & Burlesque Co. cuairt ar an Halla is bhí deis ag an Muileann gCearr opera ar nós Maritana, The Bohemian Girl agus Faust a fheiceáil.
Bhí an Gorta Mór imithe ach ina dhiaidh tháinig an bholgach. I 1877, cuireadh ceolchoirm ar siúl le airgead a bhailiú don cuidiú Smallpox Relief Fund. B’é an t-Ollamh Glover (Moore’s Melodies) is a iníon a thug an ceolchoirm sin.
Chomh maith le Irish Airs, The Colleen Bawn agus The Shaughran, bhí Lady Audley’s Secret, East Lynne, agus ceol ó na 5th Northumberland Fusilier, banna an Welsh Regiment, banna an Oxford agus Bucks Light Infantry, agus banna an Royal Bombay Fusiliers. Bhí drámaí le Shakespeare ann chomh maith le cláracha a thuigimid anois a bhí maslach ach ghlac daoine leo ag an am sin. N’fheadar ar thuig daoine a bhí cearr leo fiú an uair sin? Ina measc, Montague Roby’s Midget Minstrels agus an Female Christy Ministrel Show. Mar a scaip impireacht a mheon aigne.
Is dócha, ag smaoineamh siar air, gurb shin an fáth nár airigh mé compórdach ansin riamh. Ní raibh an áit Éireannach agus d’airigh mé sin ó bhí mé an-óg. Ní hé go raibh an tsráid cúng amháin a bhí ag cur isteach orm, bhí rudaí eile cúng ann.
I 1877, bhí Baldwins Diorama sa halla le pictiúirí a bhogann a thaispeáint do dhaoine sa Mhuileann gCearr. Na movies mar a bhí ag an am. Caithfidh go raibh sé sin spéisiúil. Sin rud a thaitneodh liom.
Bhí drámaí ann beagnach chuile bhliain ó The St Mary’s Temperance Club, leis an mBráthair Hurley, ó 1896 go na 1930dí. I 1906 bhí dráma le J.W Whitehead’s The Irishman ann agus an banna Mullingar Brass and Reed Band ag seinm ann an uair sin. Blianta FADA ina dhiaidh sin bheinn fhéin is mo dhearthaireacha is m’fhear céile is beagnach chuile dhuine sa bhaile mór páirteach san Mullingar Town Band a d’fhás ón mbanna sin.
Percy French
Thug Percy French (an file ab ansa le mo Mhaim) cuairt ar an halla i 1901. De ghnáth b’fhearr leis (agus b’fhearr liomsa) an Parochial Hall in Church Avenue. Mór an trua go bhfuil an halla sin ag titim as a chéile anois.
Sasanach nó Éireannach? Mar a thuigimid ón stair, bhí cumhacht ag an impireacht agus le ceolchoirm ó i 1901 ‘the String Band of the Cameronian Highlanders Regiment, by permission of their Commanding Officer, the splendidly named Colonel The Mackintosh of Mackintosh,’ tá sé lán le tuiscint go raibh meon na himpireachta láidir sa bhaile mór.
Pádraig Pearse.
Ar an 24 Feabhra,1901, áfach bhunaidh James Tuite craobh de Chonradh na Gaeilge sa Mhuileann gCearr. Bhí an chéad cruinniú acu san LECTURE HALL agus bhí cuairteoir acu ó Chonradh na Gaeilge i mBaile Átha Cliath: dalta (21) dárb ainm Pádraig Pearse. Labhair sé i bhfad faoin ngá leis an nGaeilge agus le bheith dátheangach. Bunaíodh an craobh an oíche sin le daoine mór le rá sa bhaile mór, daoine ón Eaglais, agus John P Hayden, cara agus meantóir le mo Dhaidí. Bhí an tUasal Hayden ina eagarthóir ar an Westmeath Examiner, ról a bhí ag mo Dhaidí blianta fada ina dhiaidh sin. Blag eile faoi am éigin eile lcd.
Impireacht Amháin agus Impireacht Eile
Cé go raibh rian na hEaglaise láidir ar an halla cheana, d’ath-thóg siad an halla i 1911. Cuireadh leis agus bhaisitgh siad ainm nua air: St. Mary’s Catholic Parochial Hall. Bhíodh an áit in úsáid go minic ag grúpaí na hEaglaise agus grúpaí polaitiúl. Bunaíodh an Mullingar Town Commission i 1856 tar éis cruinniú d’íocóirí rátaí i dTeach na Cúirte. Uaidh sin amach, bhí a gcruinnithe ag na coimisinéirí i seomra ‘the Grand Jury Room’ i dteach na cúirte. Ach i nDeireadh Fómhair October 1882, bhí argóint theasaí ag fás idir na coimisinéirí agus na húdaráisí i dteach na Cúirte. Bhí na coimiséirí ar son na saoirse agus neamhspleachas don tír agus mar sin ní raibh na húdaráisí, na tiarnaí talún a bhí le Sasana sásta iad a ligint isteach le cruinniú poiblí a bheith acu i dTeach na Cúirte níos mó. Suas leo go Halla Naomh Mhuire agus slua in éindí leo. Phléigh siad dul ar ais go teach na Cúirte (atá i bhfad níos deise) ach dúirt daoine ag an gcruinniú sin nár mhaith leo sin a phlé leis an “Orange Grand Jury.” Mar sin, d’fhan siad sa Halla go dtí gur oscail siad spás nua don Chomhairle Chontae i 1913. Sa bhliain céanna i mí na Samhna, bunaíodh Óglaigh na hÉireann ag cruinniú i mBaile Átha Cliath. Mhothaigh siad go raibh gá leis mar bhí siad in aghaidh an Ulster Volunteer Force a bhí ar son Home Rule.
The O Rahilly
Ar an 19 Aibreán, bhailigh daoine le chéile sa Halla le cór a bhunú, Dar leis an iriseoir don Westmeath Examiner bhí grúpa mór ann ó is daoine ann ó gach réim den phobal. Bhí grúpa éagsúla ann, an AOH, is an United Irish League ina measc. Tháinig duine ó Bhaile Átha Cliath le caint leo. B’shin The O Rahilly (rinne CnaG LA caint air is muid ag comóradh 1916). D’éirigh go maith leis daoine a fháil le teacht ar bord. I mBealtaine bhí ceolchoirm acu le airgead a bhailiú don corps. Bhí an halla plódaithe le daoine. Bhí bratach ghlas ar an stáidse chomh maith le gunnaí. Bhí Éire neamhspleach uathu.
Bunaíodh craobh den National League (a bhunaigh Parnell) sa Mhuileann gCearr sa Halla i mí na Samhna 1883. Ní raibh sé iontach mór ach bhí fuinneamh acu. Bhí Hayden ann arís. Bhí a gcruinnithe acu sa Halla gach Domhnach. Is minic a bhíodh cruinnithe ag ceardchumainn sa Halla chomh maith.
Conradh na Gaeilge agus ár gCultúr
Bhí drámaí as Gaeilge eagraithe ag Conradh na Gaeilge sa Halla. Bhí ceolchoirm acu i bhFeabhra 1914, agus an dráma le Lady Gregory, Spreading the News leis. Thosaigh Feis Lár na hÉireann in Áth Luain i 1904 ach bhog sé go dtí an Muileann gCearr, áit ina raibh sé ar feadh níos mó ná 30 bliain. Bhí sé sa Halla agus ag Coláiste St. Mary’s. Rud a chuir ionadh orm ná an tacaíocht an fuair an siad ó Edward Pakenham (Lord Longford, Tullynally Castle) agus a bhean. Bhí Gaeilge ag an mbeirt acu is labhair siad í ag an bhFeis.
CARTHANTAS
An tideal a bhí ar an SOCIETY OF VINCENT DE PAUL sa Mhuileann gCearr ar dtús ná the Conference of the Immaculate Conception. Cuireann sé díomá fós orm go bhfuil carthanacht sa tír fite leis an Eaglais. Bhailíodh An SVP le chéile sa Halla go mór, mór nuair a bhí an chéad cogadh domhanda ann. Bhunaigh siad a gcraobh den SVP sa Halla i 1916. Bhí Thomas Shaw agus John Macken ann. Bhí craobh ann do na mná freisin agus ainmneacha mar Weir, Buckley, Farrell agus Shaw sa ghrúpa, ainmneacha a aithníonn daoine fós inniu ó na siopaí sa bhaile mór.
Tá Halla an Chontae níos mó agus níos fearr ná Halla Naomh Mhuire agus is ann a bhí an Mullingar Choral Society i 1920 le The Mikado nuair a thóg saighdiúirí an Halla sin (an cogadh cathartha a bhí ann) agus bhí orthu an Mikado a léiriú i Halla Naomh Mhuire.
Agus, ar ndóigh bhí Fleadh Ceoil na hÉireann ann i 1951 agus arís i 1963.
“I was in the pipe competitions,” arsa Paddy Moloney ag caint leis an Philadelphia Enquirer i 2012, “and I said, ‘I’m winning this one day.’ And I did that.”
“People forget,” arsa Paddy, “that in the 1950s, the pubs in Ireland would kick you out if you tried to bring music in there. People would bring out the pipes and violins at home after dinner, everyone all did that, but they’d never want their neighbors to see them doing that stuff out of doors. They’d be mocked to death! But that attitude started to change fairly quickly.”
Mar sin, tá mé buíoch as na daoine a chuir an Fleadh ar siúl, go raibh Halla ann, go bhfuil meas ag daoine ar ár gcultúr anois buíochas le daoine mar Paddy Moloney agus na Chieftains. Níl an obair seo thart. Nuair a bheidh cuairteoirí in ann dul isteach in aon phub is seisiún a chloisteáil ann, nuair a bheidh Gaeilge ar na sráideanna, nuair nach bhfuil orainn a fháil amach cá bhfuil ár gcultúr le fáil sa tír, ansin beidh an bua againn.
Is má tá sibh sa Mhuileann gCearr, tabhair cuairt ar an Halla agus ar Áras an Mhuilinn. Tá stair is Gaeilge is fáilte ann romhaibh.
Is i bhfad ón Muileann gCearr a scaip Paddy an ceol. Slán abhaile, a chara. Bhí sé iontach bheith ag rince ar an stáidse céanna leat. Airíonn daoine anseo uathu thú. Buíoch as an gceol is an chraic.
Bhí sé iontach bheith páirteach i gComhrá ’21. Maith sibh uilig a ghlac páirt ann agus maith sibh a eagraíonn seo chuile bhliain. I mbliana, bhí daoine againn ó Chathair na nAingeal, ó DC, ó Madrid sa Spáinn, ó Cheanada, ó Éirinn (BÁC, Uíbh Fhailí, Ros Muc…) ó Chalifornia Thuaidh, ó Shasana agus áiteanna eile in aon áit amháin ar Zoom. Feicim gur úsáid mé Zoom Let’s Learn Irish trí thimpiste ach is cuma mar is Gaeltacht í an domhan ar fad. Is breá liom na daoine seo ar fad agus bhain mé taitneamh as an gcomhrá 🙂 Gaeilge abú!
Nursing my child in the crook of my arm and not even a drop of milk to give him. Íomhá álainn anseo a fuair mé ar Facebook, buíochas le Breandán Ó Síoda, maith é! Níl ach líne amháin le cloisteáil ann (agus an focal bróin ón líne roimhe). Bíonn daoine ag ceapadh go bhfuil an cultúr seo imithe. Níl. Ní amháin go bhfuil sé ag ár ngasúir féin fós ach tá an teanga ag scaipeadh ar fud an domhain. Nach álainn sin!
1.
Nach mise an trua-mhuire ag gabháil go Carraigín an Fhásaigh
Am I not the pitiable creature, going to Carraigín an Fhásaigh
Ag gol is ag garrthaíl is ag déanamh bróin
Weeping and wailing and making moan
Ag oiliúint mo linbh ar bhacán mo láimhe,
Nursing my child in the crook of my arm
is gan fiú an braon bhainne agam a bhéarfainn dó.
And not even a drop of milk to give him.
2.
Níl mé ach go tréith-lag, níl gar dhá shéanadh
I am only a weakling, there’s no denying it
Muise, níl mé ar aon nós ach mar an gceo.
Indeed, I am as insubstantial as fog
Tá fuil mo chroí istigh dhá shilt na braonta
My heart is bleeding within me
Is a Dhia cén t-ionadh i ndiaidh mo Shaileog Rua.
And no wonder, with my Red-Haired Sally gone.
3.
B’fhearr liom go mór mór i mo dhiaidh san ród í
I would far rather she were following me in the road
Ag bleán mo bhóín nó i mbun mo thí
Milking my cow, or keeping my house
Ná saibhreas [Rí] Sheoirse is é a fháil le stróinse.
than all of [King] George’s wealth, got for nothing.
Is gur faoi na fóid atá grá mo chroí.
But my heart’s love is below the sod.
Sin an leagan de i gCúige Mumhan.
ACH, agus is ACH ollmhór é,
tá leagan eile de i gConamara agus scéal dorcha leis. Mar aon le Down by the River Sáile agus The Well Below the Valley Oh, tá uafás sa scéal san leagan seo agus ritheann sé liom go bhfuil seans láidir ann gur scéal é faoi rud a tharla i ndáiríre. Nuacht an lae, ní ar an raidió ach i mbéal an phobail ina gcuid amhrán fadó. Scéal a mhaireann mar tá orainn a thuiscint go dtarlaíonn seo. Ar nós an scéal faoi Gabby Pepito atá i mbéal an phobail faoi láthair ach beag trácht ar na dúchasaigh atá ar iarraidh. Caithfear an scéal a scaipeadh go dtuigfidh daoine go deo gur seo a tharlaíonn sa saol i ndáiríre. Nuacht le fáil i ndráma nó scéal nó amhrán. Sin a rinne daoine sula raibh blaganna ann. Is táim buíoch as na cumadóirí a lig an fhírinne amach dúinne sa cheol.
Rinne Seosamh Ó hÉanaí cur síos ar an leagan den amhrán seo a tháinig ó Chonamara. Seo’d a dúirt sé: The fellow who murdered his sixteen-year-old girlfriend. And lamented it the minute he’s after doing it. When he saw her blood flowing, he composed the song. There’s a lot of that happening in the Gaelic songs, you know. Lots of it.That’s a… it’s a sort of a lament, you know. Because when he killed her, you see, then he got sorry, you know. Because he was so – I don’t get this, myself – he was so fond of her that he was afraid, you see, that if he, if he didn’t kill her that somebody else would get her.
*oibiachtú – brat dearg
Chas Seosamh leaganachaí éagsúla den amhrán seo ó am go ham. Anseo tá meascán idir leagan amháin (nuair a d’adhmhaigh sé go raibh sé i bhfad ó chas sé é is bhí sé deacair cuid de na focail a dhéanamh amach sa dara véarsa) agus leagan eile a rinne sé le Séamas Ennis.
Seo’d é:
1.
Is in aois a sé-déag a fuair mé féin í She was sixteen when I got her
Nár dheas an féirín * í ag fear le fáil And wasn’t she a lovely gift * for a man to get
Do dhá chích ghléigeal le do leanbh a bhréagadh Your two white breasts to soothe your child
Is a stór dhá bhféadfainn é, ní bhfaighfeá bás And darling, if I could help it, you’d be alive.
2.
B’fhearr liom go mór mór i mo dhiaidh san ród í I’d far rather have you in the road behind me
Ag bleán mo bhóín nó i mbun mo thí Milking my cow, or keeping my house
Ná saibhreas Sheoirse is é a fháil le óinseach Than George’s wealth with a foolish woman
Ach gur faoi na fóide a chuir mé stór mo chroí But it’s below the sod that I buried my heart’s treasure.
3.
Níl a fhios ag daoine a leath mar a bhímse People don’t know the half of how I am
San am a smaoiním ar Shailóg Rua When I think of Saileog Rua
Tá fuil mo chroí istigh dhá silt na mbraonta All the love in my heart is in the tears I weepfor her
Is a Dhia cén t-ionadh i ndiaidh mo stór? And oh God, no wonder after losing my treasure.
4.
Mo ghrá do bhéilín nár chum na bréaga, My love with your little mouth that did not make up lies.
Do bhrollach gléigeal mar an eala bhán, Your clear bright chest like the white swan,
Is a stór mo chroí dhá dtabhairfeá póg dom And, my treasure, if you had got a kiss from me
Ní chuirfí faoin bhfód thú i do chailín óg. You wouldn’t have been put under the sod and you a young girl.
Leagan álainn anseo le Josie Sheáin Jeaic. Na liricí ar an scáileáin leis.
Leaganachaí eile de
1. ‘Saileog Rua’ ó Cholm Ó Caodháin sa chartlann, Irish Folklore Commission BÁC
2. ‘Oileán Éadaigh,’ (véarsa amháin de) in Amhráin Mhuighe Seóla (l. 115).
3. Véarsaí eile le fáil agus eolas faoin seanchas a bhaineann leis i Nua-Dhuanaire III (ll. 5-6 agus nótaí) le T. Ó Concheanainn (eagarthóir).
Is muid amuigh ag siúl i Washington aréir, thángamar ar an radharc seo:
Grúpa beag. Fógra a dúirt, Freagairt sa Nua Shéalainn (daonra 5,000,000) ar Covid-19: Dianghlasáil náisiúnta ar an bpointe, Prótacal tástála d’ardchaighdeán, Lorg teagmhálaithe, agus Coraintín glactha. Cailleadh 27 sa tír de bharr Covid.
Sheas an grúpa seo, scartha ó na bratacha eile, amach mar bhí sé chomh beag sin. D’fhéach an madra, é féin, agus mé féin air. Ag tuiscint. A Dhia na Glóire, nár mhór an feall. Bhí sé chomh simplí sin. Ní raibh gá le vacsaín fiú. Bhí an freagra ann ón tús. Caith masc, coinnigh amach ó dhaoine eile, is nigh na lámha. Le bheith cinnte ag an tús, cuir an tír faoi dianghlasáil go tapaidh. Bí cinnte go bhfuil sé slán sula dtugann tú cead do dhaoine dul ag taisteal arís. D’éist Jacinda Ardern leis na heolaithe is rinne sí an rud ceart.
Tá gá le srianta is paindéim ann. Tá ar cheannaire é sin a dhéanamh. Armheas do na mná a thuigeann an luach ionainn, an pobal, daoine. Ardmheas dóibh a rinne an rud ceart.
I gcodarsnacht leis seo, bhí Trump ag iarraidh daoine a chur i mbaol agus d’éirigh go geal leis, faraor. An diabhal é féin atá ann, é a bhaineann taitneamh as na mílte a mharú. Seo an méid a fuair bás de Covid i SAM is é ag éirí gan stad.
Ní raibh gá leis seo. Seo a tharlaíonn nuair atá an diabhal i gceannas. Duine a insíonn bréaga le daoine a chur i mbaol. Sin a rinne Trump agus a lucht leanúna.
Bhí an oíche álainn i Washington is gaoth bhog ag séideadh. Bhí an ‘mall náisiúnta’ clúdaithe le bratacha bána. Ní rabhamar ag súil leis an radharc seo. Ní raibh a fhios againn go raibh seo ann. Bhain sé geit asainn. Sheasmar ag stánadh. Sheas chuile cheann de na bratacha sin do dhuine a fuair bás de Covid i SAM.
Deacair na huimhreacha a shamhlú, scaití, ach chabhraigh seo linn an feall a thuiscint. Bhí daoine eile ag siúl thart anseo, an chuid is mó acu an-chiúin go deo.
Is an ghealach ag éirí agus an dorchadas ag titim, bhí sé deacair don chloigeann a shamhlú an damáiste déanta do dhaoine le bás amháin gan caint ar an méid seo. Is ní raibh gá le bás ar bith. Thuigeamar a bhí le déanamh. Ach theip go hiomlán ar an tír seo gan anam. Mo mhallacht ar na fir i gceannas atá ciontach as an sléacht seo agus ar na meáin a chuidigh leo.
Bhí mo lámh ag croitheadh nuair a thóg mé an ceann seo. Chuir sé rúidbhealach i gcuimhne dom, spás d’eitleán lán le daoine ag teacht abhaile. Ach ní raibh na daoine a fuair bás ag teacht abhaile riamh arís. Tá siad uilig imithe is croíthe briste ina ndiaidh.
Ón áit seo, tá an Caipeatól agus an Teach Bán le feiceáil. Istigh iontu, na daoine a cheadaigh an feall seo. Le feiceáil freisin, an iarsmalann a bhíonn ag plé leis an stair faoi mar a ghoid Meireacánaigh, nó Sasanaigh sa tír seo fadó, daoine ón Aifric le iad a úsáid mar sclábhaithe anseo. Tá a dtaibhsí san áit ina bhfuil cónaí orm faoi láthair agus in áiteacha eile ar fud na tíre.
Is iad na daoine de dhath is mó a d’fhulaing le Covid i SAM. Maireann an dochar ón stair, an ciníochas, i bhfad. Neart le ceartú sa tír seo fós is scéal ann inniu faoi Homeland Security ag an teorainn ag lascadh daoine ó Haiti.
Mo mhallacht ar nuacht mar seo thíos a chuireann daoine amú: maidir le Covid agus leigheas.
Bréagach is contúirteach. Maraíonn “nuacht” mar seo daoine.
Neart le foghlaim ag SAM nach bhfuil foghlamtha fós.
