k. 174 Níl Mná na hÉireann Slán

Aisling.

Aisling caillte.

Ní cóir go dtarlódh rud mar seo anois.

Bhí sí óg, ag dul ag rith i lár an lae, a saol ar fad roimpi.

Is mharaigh fear í. Is d’airíomar ar fad an pian.

Aisling Murphy a bhí uirthi. Bean óg álainn, múinteoir bunscoile, ceoltóir den scoth.

Ní raibh sí slán. Is nuair nach raibh sise slán, níl duine ar bith againn slán ach oiread.

Cur i gcéill atá sa saol. Ná habair tada ag tabhairt amach faoi, a deirtear linn, le dul ar aghaidh sa saol.

Más múinteoir i mbunscoil in Éirinn tú, chuile sheans go mbeidh ort reiligiún a mhúineadh. Ethos, tá a fhios agat.

Ethos a deireann le fir go bhfuil siad níos fearr ná mná, a dúirt go raibh mná salach is churching uathu, a ghoid is a dhíol páistí, cumhacht fite le fuath ban. Abair é. Tá sé fíor. Tá na Magdalenes imithe ach tá a scéalta fós le cloisteáil. Tá freagracht uainn. Na rudaí a rinne siad dom, do mo mháthair, is a máthair is araile. Ní raibh sé ceart ná cóir.

Bhí bean in Éirinn? Scéal brónach mar sin.

Mná na hÉireann (Women of Ireland). My thoughts are with Ashling Murphy's family, friends, colleagues, students, and all who knew her #VigilforAshling pic.twitter.com/TrccqEnHMn

— Patrick Dexter (@patrickdextervc) January 14, 2022

Ar nós an fhearg chiúin a thit orainn faoi na daltaí i mBerkeley nuair a thit an bhalcóin, ar nós an scéal uafásach faoin gclann i gCabhán nuair a mharaigh an t-athair (leas-phríomhoide) iad is a bhean, ar nós scéal Ann Lovett. Bhí ár gcroíthe briste arís. Ní raibh neart againn air. Níl neart againn. Sin an fhadhb.

Theip ar an rialtas nár saor sinn ó olc na hEaglaise is a greim a thugann cumhacht do na fir is náire do na mná.

Dúirt Micheál Martin, Tá Brón Orainn.

ACH, tá an dream céanna FÓS i gceannas orainn! FREAGRACHT uainn is FEABHAS.

Ní leor, Tá Brón Orainn má ligeann tú don chóras dul ar aghaidh mar atá nuair atá na diabhail a dhéanann an dochar FÓS i gceannas ar oideachas na tíre! Múineann siad fós a mhúin siad an uair sin. Tá an Ethos acu damanta agus NÍL brón orthu faoina rinne siad.

Tá codarsnacht idir 0:30 agus 0:41 anseo https://www.youtube.com/watch?v=AkwYEhjjZhs Ceist v Ordú. Tá an buachaill ag rá lena mháthair atá le déanamh. Níl sin cute ná ceart. Ach tá sé coitianta. Sin mar atá an saol in Éirinn. Tá an chumhacht ag na leads. Deas gur vótáil siad YES ach ná labhair le do mháthair mar sin. Is iad na rudaí beaga a bhriseann muid.

Éist linn, Clois sinn. Cruthaigh domhan níos fearr dúinn bunaithe ar chearta daonna. Sin Aisling.

Tabhair faoi. Gá le bheith saor agus slán inár dtír féin.

Bris an Club na Leads. Bris an fuath ban. Bris an Dialathas a dhéanann tada faoi na Magdalenes ná na Tuam Babies mar tá Ethos na bhfear fós i gceannas in Éirinn is tuigimid nach bhfuil an dlí ar ár dtaobh.

Tá aithne againn ar fad ar bhean a bhí ionsaithe. Muid féin, aintín, iníon, máthair.

NÍL sé ceart go leor.

TOSAIGH le Tá Brón Orainn ó na Gardaí agus ón Rialtas. Ansin, FREAGRACHT uainn le daoine i bpriósún. Ansin, SAOIRSE uainn agus cearta daonna in áit fuath ban na hEaglaise i gceannas orainn.

NEART le ceartú.

Is ná lig do na leads caint mar sin leat. Níl sé cgl. Níl siad i gceannas ort.

Cosain muid le tuiscint is le meas is lenár nguth níos láidre ná guth na hEaglaise a ghoid leanaí uainn.

Ní raibh aithne againn uirthi ach thuigeamar nár thuill sí a tharla di, nach bhfuil sin tuillte ag bean ar bith.

Ceol binn Ashling Murphy. Beannacht léi. pic.twitter.com/sROpi4NT82

— Dr Aoife Granville (@aoifegranville) January 13, 2022

Ach ní raibh sí san áit mícheart. Is í an tír atá san áit mícheart. Dlí a chreideann go ndearna an bhean rud éigin as bealach agus a dhéanann leithscéalta do na fir.

Fuair Aisling bás ag 23 mar mharaigh fear í. Níl ciall leis. Seo a tharlaíonn nuair a thuigeann fir gur féidir leo seo a dhéanamh, nuair nach bhfuil bhfuil freagracht ann.

Ag a ceathair a chlog, ar bhruach na canála. Eanáir 12, 2022. Mharaigh sé i is d’imigh sé leis.

Is níl muid ceart ó shin.

Cuireann pobal na hÉireann ionadh orm. Mar a thagaimid le chéile ag am mar seo. Tá nasc eadrainn. Airímid an feall, an bhagairt, an teip.

VIGILS FOR YOUNG TEACHER: Thousands of people gathered in Dublin and throughout Ireland on Friday in vigils for Ashling Murphy, a 23-year-old school teacher who was attacked and killed while running along a popular canal-side route. pic.twitter.com/qylFM2uqqQ

— CBS News (@CBSNews) January 14, 2022

Ní tharlaíonn seo rómhinic, arsa Drew Harris, an fear i gceannas ar na gardaí. Hmm… Fan go bhfeicimid:

1996 1. Marilyn Rynn 2. Joyce Quinn 3. Mary Molumby 4. Sandra Tobin 5. Noeleen Cawley 6. Alison White 7. AnneMarie Duffin 8. Martina Halligan 9. Angela Collins 10. Patti Bainbridge 11. Patricia Murphy 12. Veronica Guerin 13. Margaret O Sullivan14. Maura McKinney 15. Fiona Pender 16. Ms Shirley Clince 17. Janet Mooney 18. Sophie Toscan du Plantier 19. Belinda Pereira 20. Geraldine Diver 21. Miriam O’Donohue

1997 22. Ciara Breen 23. Mary Callinan 24. Sylvia Sheilds 25. Bernie Sherry 26. Kitty Gubbins 27. Mandy Wong 28. Elizabeth Troy 29. Catherine Doyle 30. Margaret Murphy 31. Sheila McDonagh 32. Gillian Thornton 33. Mary Cully 34. Mary Kelehan 35. Eileen Costello O’Shaughnessy

1998 36. Mandy Smyth 37. Fiona Sinnott 38. Joan McCarthy 39. Georgina O’Donnell 40. Sinead Kelly 41. Deirdre Jacob 42. Chantal Bergeron 43. Theresa Doherty 44. Christina Hackett 45. Marie Dillon 46. Siobhan Hynes 47. Sheila Lynch

1999 48. Catherine Hegarty 49. Layla Brennan 50. Marie Hennessy 51. Gertrude Dolan 52. Bente Carroll 53. Eileen Coyne 54. Bridget McFadden 55. Margaret Concannon 56. Raonaid Murray 57. Charlene McAulliffe 58. Catherine Mullins

2000 59. Rachel Sandeman 60. Nancy Nolan 61. Jennifer Donnan 62. Maeve Byrne 63. Rachel Keily 64. Dearbhla Keating 65. Jean Reilly 66. Jennifer Wilkinson 67. Sandra Collins 68. Susan Prakash

2001 69. Mary Whelan 70. Lui Quing 71. Teresa Joyce 72. Debbie Fox 73. Geraldine Kissane 74. Margaret Fahy 75. Linda Dunne 76. Bettina Poeschel 77. Lorraine O’Connor 78. Sr Philomena Lyons 79. Lisa Bell

2002 80. Grainne Dillon 81. Joan Power 82. Rosie Collinson 83. Nichola Sweeney 84. Niamh Murphy 85. Nora Kiely 86. Carmel Coyne 87. Mook Ah Mooi 88. Christine Quinn 89. Sasha Pimosieje

2003 90. Jean Scanlon 91. Marie Bridgeman 92. Cliona Manger 93. Natasha Gray 94. Lindita Kukaj 95. Georgina Eager 96. Xiang Yi Wang 97. Ann Flynn 98. Attracta Harron

2004 99. Dolores McCrea 100. Joan Casey 101. Janet Chaney102. Lorraine Crowley 103. Ms Jamie Farrelly Maughan 104. Paiche Onyemaechi 105. Lynette McKeown 106. Mary Walsh 107. Elizabeth McCarthy 108. Rachel O’Reilly 109. Margeurite O’Dwyer 110. Colleen Mulder

2005 111. Celia Bailey 112. Irene White 113. Emer O’Loughlin 114. Mary Hannon 115. Catherine McEnery 116. Frances Ralph 117. Ann Walsh 118. Rosemary Dowling 119. Regina O’Connor

2006 120. Amy Farrell 121. Rebecca Kinsella 122. Siobhan Kearney 123. Donna Cleary124. Karen Guinee 125. Sheola Keaney 126. Breda Ryan 127. Melissa Mahon 128. Meg Walsh 129. Baiba Saulite

2007 130. Rose Patterson 131. Ciara Dunne 132. Anne Marie O’Neill 133. Sara Neligan 134. Mary Sleator 135. Jean Gilbert 136. Sharon Coughlan 137. Amanda Jenkins 138. Manuela Riedo 139. Joanne Mangan 140. Marion O’Leary 141. Ciara Ní Chathmhaoil 142. Sylvia Roche Kelly

2008 143. Marioara Rostas 144. Lorraine Flood 145. Nicola Vonkova 146. Kezia Gomes Rosa 147. Carmel Breen 148. Noeleen Brennan 149. Yvonne O’Shea 150. Celine Cawley 151. Rebecca Hoban 152. Sharon Whelan

2009 153. Anne Corcoran 154. Joan Vickers 155. Tracey O’Brien 156. Carmel Marrinan 157. Eugenia Bratis 158. Brenda Ahern 159. Lisa Doyle 160. Rebecca French 161. Joselita De Silva

2010 162. Loradena Pricajan 163. Catherine Smart 164. Breda Cummins 165. Helen Donegan 166. Sarah Hines 167. Alicia Brough

2011 168. Breda Waters 169. Marie Greene 170. Katarzyna Barowiak 171. Noreen Kelly Eadon 172. Deirdre McCarthy 173. Diane Burroughs 174. Ann Henry

2012 175. Veronica Vollrath 176. Rudo Mawere 177. Melanie McCarthy McNamara 178. Sarah Regan 179. Mary Ryan 180. Siobhan Stapleton 181. Elizabeth Duff 182. Jacqueline McDonagh 183. Elaine O’Hara 184. Anna Finnegan 185. Aoife Phelan

2013 186. Olivia Dunlea O’Brien 187. Deirdre Keenan 188. Jolanta Lubiene 189. Aleksandra Sarzynska 190. Patricia Kierans 191. Susan Dunne 192. Sara Staunton

2014 193. Sonia Blount 194. Mary Dargan 195. Mairead Moran 196. Lynn Cassidy 197. Antra Ozolina 198. Carol McAuley 199. Marie O’Brien 200. Kathleen Cuddihy 201. Angelique Belling 202. Valerie Greaney

2015 203. Jane Braidwood 204. Anne Shortall 205. Marie Quigley 206. Natalie McGuiness 207. Brigid Maguire 208. Marian Horgan

2016/2017 209. Clodagh Hawe 210. Kitty Fitzgerald 211. Nicola Collins 212. Samantha Walsh 213. Amy McCarthy 214. Saoirse Smith 215. Rita Apine 216. Patricia O’Connor 217. Linda Evans (Christian) 218. Antoinette Corbally 219. Anne Colomines 220. Rose Hanrahan

2018 221. Joanne Ball (Lee) 222. Natalia Karaczyn 223. Anastasia Kriegel 224. Jastine Valdez 225. Giedre Raguckiate 226. Ingrida Maciokaite 227. Amanda Carroll

2019 228. Elzbieta Piotrowska 229. Jasmine McMonagle 230. Cathy Ward 231. Skaidrite Valdgeima 232. Valerie French Kilroy 233. Nadine Lott

2020/2021 234. Jean Eagers 235. Neasa Murray 236. Seema Banu2021 237. Urantsetseq “Urnaa” Tserendorj 238. Mary O’Keffee 239. Sharon Bennett 240. Jennifer Poole 241. Eileen O’Sullivan 242. Fabiole Camara De Campos 243. Zeinat Dashabsheh

2022 244. Ashling Murphy

k. 173 Nollaig na mBan 2022

Beidh Nollaig na mBan againn ar líne.

Seo cuireadh daoibh:

You are invited to a Zoom meeting.
When: Jan 6, 2022 07:00 PM Pacific Time (US and Canada)

Register in advance for this meeting:
https://us02web.zoom.us/meeting/register/tZMuf-yurD0sHtDCSdzjg9xSeqP8WM0oeOXl

After registering, you will receive a confirmation email containing information about joining the meeting.

Beidh múíd ag éisteacht le TEDx As Gaeilge le bean inniu!

Féach ar 38:45

Beidh comhrá is craic ann.

Bígí linn is scip an scéal, le bhur dtoil

k. 172 Scéal Óró Bog Liom É

Is é Eoin Ó Murchú a roinn an scéal seo ar Twitter inniu.

“Amhrán a cumadh faoin eachtra” a bhí scríofa aige agus amhrán a d’aithin mé go maith faoi. Ní raibh an scéal ar eolas agam cheana. Buíoch as an eolas seo.

Seo an t-amhrán:

An Trucaillín Donn

1. Lá aonaigh an earraigh ‘s mé ag taisteal go triopallach,
   Trasna an droichid i Muileann na hAbhann,
   Do chonaic an Bobby gurbh ainm dó Thingummy
   Is é ag druidim im’ choinne go teann.

Curfá: Is óró bog liom é, druid liom é, corraigh é,
Óró bog liom an trucailín donn.
Is óró bog liom é, druid liom é, corraigh é,
Óró bog liom an trucailín donn.

2. Ba ghairid go bhfaca mé asal is trucail bheag,
Chugainn ar a shodar faoi Mhícheál an gabha.
Siúd chuige an Bobby, “This cart has no signature
Only a lingo I cannot make out.”

3. “Your name my good man, and answer right quickly too.”
“Féach [Amharc] ar an trucail! Nó an bhfuileann tú dall?
Tá m’ainm ann breactha i dteanga a thuigimse,
Agus fógraím thusa go hIfreann lom!”

4. “Ten shillings with costs or a fortnight’s imprisonment.
Next on the list, take this reprobate down!”
“Cuirtear faoi ghlasa mé feasta, a ghlagaire –
Náid de m’ sheilbh ní fheicfidh sibh ann!”

5. Níl trucail gan ainm breá lachanta legible
Gaeilge le feiscint i Muileann na hAbhann,
Agus ceardaithe an bhaile, sea ‘thugaid ar Thingummy
Fós ná Trucailín Mhíchíl an Gabha.

Seo an scéal faoi ó @AnChartlann

Ghearr póilín ón RIC (Hugh McGovern) fíneáil ar fheirmeoir, Niall Mac Giolla Bhrighde ón gCraoslach, Contae Dhún na nGall ar an 11 Márta 1905, mar bhí a ainm ar a thrucallín scriófa as Gaeilge aige. “N. MAC GIOLLA ḂRIĠDE FIOḊ-MÓR” a bhí aige air. De réir dlí Shasana ní raibh sin scríofa “in legible letters” mar níor thuig an dlí Gaeilge.

Dhiúltaigh Mac Giolla Bhrighde íoc as an bhfíneáil a ghearr siad air. Ba é Pádraig Mac Piarais a dhlíodóir a thug faoin gcás pro bono. B’shin an t-aon cás sa chúirt a ghlac sé páirt ann mar abhcóide. Scríobh sé faoin gcinneadh: “It was in effect decided that Irish is a foreign language on the same level with Yiddish.”

Tharla an rud céanna ar fud na tíre le fíneáil gearrtha ar dhaoine le ainm as Gaeilge acu ar a dtrucaillíní. Scríobh Pearse faoi mar eagarthóir ar An Claidheamh Soluis: “...We advise all Gaels to simply ignore the British Law which makes it penal for them to use their own language to the exclusion of English. If they are summoned and fined, let them refuse to pay; if they are sent to prison, let them go to prison.” Is féidir léamh faoin gcás anseo. Is féidir léamh faoina scríobh Pearse insan gClaidheamh Soluis faoin tideal “The Law and the Language” anseo.

Maidir le Mac Giolla Bhrighde é féin, ba fhile é a scrióbh dánta agus amhráin as Béarla agus as Gaeilge. Tá cnuasach leis, Blátha Fraoich (1905) le fáil anseo. Seo Niall ag a theach i 1900.

Anois, uair amháin eile, le tuiscint…

Lá aonaigh san earrach ‘s mé ag taisteal go triopallach …

Cearta Teanga Abú!

An bhfuil siad ag caint as Gaeilge sa Dáil anois? Nó an bhfuil Seóiníní i gceannas orainn fós?

Seo scéal ‘An Trucailín Donn’ ag Imagine Media ach ní raibh mé in ann ach teacht ar trailer dó

k. 171 Fógair É

Samhlaigh clár fógra is tada scríofa air.

Anois samhlaigh é le fógra air ag gríosú daoine le Gaeilge a labhairt.

Samhlaigh dlí a deireann le comhlachtaí nach bhfuil cead acu clár fógra a bheith acu is é glan folamh.

Nuair nach bhfuil daoine ag íoc as fógra eile, ba chóir go mbeadh fógraí mar seo ann mar réamhshocrú.

Samhlaigh fógraí mar seo mórthimpeall orainn an t-am ar fad.

Rud dearfach.

Tá teanga le sábháil againn agus obair le déanamh againn.

Fógair sin.

SAMHLAIGH É.

k. 170 Oíche Shamhna ’21

Bain spraoi as an oíche, a chairde. Níl bagairt na paindéime thart. Bígí slán amuigh ansin.

k.169 Máire Mhac an tSaoi 1922 – 2021

Saoi

Ina guth féin

Dán léi

Feabhra

Le dhá lá nó le trí do bhog an uain,
Do ghabhas an t-aer mar fhallaing ar mo chorp—
Milis, a Dhé, rómhilis an séasúr!
Leachta gach cruaidh; ní buan ann oighear ná toil.

Dall agus bodhar, a dhaoine romham sa tslí
Ná cífidh an t-earrach ghabh trím ina cheatha
Sciúrtha mar phrás a nitear, ná hairíonn
San aer im thimpeall tinneall sreanga teanna.

Aibigh, a mhian, i ndiamhaireacht na gile,
Ar bior le tuiscint aonraic ar an ndúil;
I gcoim na mire fite mar a bhfuilir
Dulta ó aithint súl, bí teann, a rún.

---

February

The weather softened in the last few days.
I took the air for raiment.
Sweet, Jesus, honey sweet the season!
Rocks melt. Nor ice nor reason hold.

You’re blind and deaf, you people who pass by
And will not see spring pierce me with bright showers
Of gleaming brass, and will not hear
Around me, quivering strings.

Quicken, love, in darknesses of light,
Sharp with desire,
Delirious, and out of ken of kin,
Stand firm, my soul, hold tight.

–Màire Mhac an tSaoi, translated by Biddy Jenkinson, from The Miraculous Parish (2014)

Guth na linne seo. Guth na mban. Thug sí le fios dúinn nach raibh mná dofheicthe.

Caithfidh go raibh sé deacair na geataí sin a oscailt. Fíorbhuíoch go ndearna sí é.

Máire, Saoi.

k. 168 Amhrán na Samhna

Amhrán na Samhna: Seo iarracht Gaeilge a chur ar nós atá ar Oileán Mhanainn le fada. Solas an lae ag trá. Oíche Shamhna ann. Téann na páistí ó dhoras go doras ag canadh.

Hup, tú, an é? Is trá an lae.

Seo, Oíche Shamhna. Hup, tú, an é?

Tá an oíche ag soilsiú. ‘Trá an lae.

Coileach, a cearcín, Hup, tú, an é?

Scioból na ngamhna. ‘Trá an lae.

Cé an gamhan le marú? Hup, tú, an é?

An gamhan beag breac. ‘Trá an lae.

An chéad ceathrú, Hup, tú, an é?

‘sa phota dhuit. ‘Trá an lae.

An ceathrú beag caol, Hup, tú, an é?

Tabhair dúinn, tabhair dúinn. ‘Trá an lae.

Bhlas mé an t-anraith. Hup, tú, an é?

Scall mé mo theanga. ‘Trá an lae.

Rith mé ag an tobar, Hup, tú, an é?

Is d’ól mé mo sháith, ‘Trá an lae.

Ar an mbóthar thiar. Hup, tú, an é?

Chonaic mé cat. Fuist! ‘Trá an lae.

Bhí an cat ag screadaíl. Hup, tú, an é?

Is rith mé liom. ‘Trá an lae.

Cár rith tú leat? Hup, tú, an é?

Rith mé go hAlbain, ‘Trá an lae.

Céard a rinne tú ansin? Hup, tú, an é?

Rinn’ bonnóga is rósta. ‘Trá an lae.

Hup, tú, an é? ‘Trá an lae.

Ag caint:

Má tá sibh ‘dul a tabhairt rud éigin dúinn

Tugaigí é dúinn go tapaidh

Is imeoimid linn

Faoi sholas na gealaí.

Hup, tú, an é? ‘Trá an lae.

.

.

K.167 Paddy Moloney, 1938 – 2021

Taoiseach an Cheoil

Fear uasal

k.166 Halla Naomh Mhuire

An ócáid: an chéad Fleadh Ceoil riamh sa Mhuileann gCearr, Co na hIarmhí, i mBealtaine 1951 ag Halla Naomh Mhuire. Sa phic (leis an Irish Times): Paddy Moloney, Liam Rowsome, Bernard Flanagan, Jim Dowling, Betty Nevin (maith í!), Christy Downes, Jack Seery, Terry Byrne, Leon Rowsome, Tom Nevin, Christy McEvoy, Robert Fulham, Michael Tuohey. Chailleamar Paddy Moloney an tseachtain seo agus chuir Manuel Sánchez an pic seo suas ar Facebook. Spreag sé cuimhní is fiosracht ionam.

Tagann an chuid is mó den eolas anseo ó alt le Ruth Illingworth san Leathanach Facebook Mullingar News and Views.

Rachfá thar an halla seo sa Mhuileann gCearr gan é a fheiceáil nó b’fhéidir ag ceapadh gur chóir fáil réidh leis. Is minic a shiúl mé thairis. Níl sé ceart san áit ina bhfuil sé. Tá an tsráid ansin, Bishop’s Gate Street, róchúng is an trácht go dona ann. An cuma sin air nach mbaineann daoine úsáid as níos mó, ar aon chaoi. Is cuimhin liom go mbíodh leads ag imirt snooker ann go minic is mé i mo dhéagóir. Caithfidh go raibh clú agus cáil air sa spórt sin mar bhí Dennis Taylor agus Steve Davis i measc na cuairteoirí ann. Bhí mé ann anois is arís ag siopadóireacht le Mamaí mar bhíodh mná ag díol cistí a rinne siad féin ann agus uibheacha agus a leithéid ó am go ham. Halla beag. Ní chomh mór ná galánta le Halla an Chontae.

Ach feicim anois go bhfuil stair ag baint leis agus chuir an pic seo de Paddy Moloney, an laoch a bhunaidh na Chieftains, mé ag smaoineamh. Chailleamar Paddy an tseachtain seo. Ná caillimis ár stair is na cuimhní ar an áit seo.

D’aithin mé an halla ar an bpointe. Rinne mé rince ann fadó: Soláistí na Bealtaine. Cheannaigh mo Mhamaí éadach i Shaws leis an sciorta a dhéanamh don ócáid (feis). Ní remnants a cheannaigh sí an uair sin, mar ba ghnáth léi, mar bheadh na cailíní eile san bhfoireann ag caitheamh scriorta mar an gcéanna leis. Fanann na cuimhní liom. Leag Mamaí amach an t-éadach ar an mbord is tharraing sí ciorcal ollmhór air leis an sciorta a dhéanamh. Is cuimhin liom mar a rinne sí é. Cloisim an Singer agus feicim an tsnáthaid ar mire arís is mé ag smaoineamh siar air.

Is rinneamar an damhsa sa halla seo, halla nach raibh mé ann riamh roimhe sin. Ar an lá sin, bhí sé lán le cultúr nár aithin mé i ndáiríre. Sa halla, bhí na cailíní eile ó scoileanna eile gléasta níos fearr ná muidne, iad ceilteach amach is amach, is an ghruaig acu catach. Cheap mé go raibh sé an-ait go deo. Ní raibh mé cleachtaithe leis.

Bhí Pádraig Pearse agus James Joyce anseo, chomh maith le Helena Moloney. Beidh gá le blag eile fúithi.

AN PREQUEL

Sular thóg siad an halla ansin, bhí scoil ann a bhunaigh Clochar na Toirbhirte a tháinig go dtí An Muileann gCearr i 1825 agus a bhunaigh an scoil do bhuachaillí agus cailíní ann i 1826. Glacadh é mar chuid den chóras náisiúnta i mBealtaine 1833. Ní raibh an scoil sách mór áfach ach thug fear gnó sa bhaile mór, Thomas Lynch, airgead dóibh le scoil dhá stór a thógáil ann go mbeadh scoil ann do na cailíní acu thuas staighre agus scoil eile thíos staighre do na buachaillí. Ní raibh an obair seo críochnaithe nuair a tháinig Oíche Nollag na mBan i 1938 agus an stoirm a leag an díon agus cuid den bhalla de. Thug Daniel O’Connell cuairt ar an scoil i 1843 is é sa Mhuileann gCearr do chruinniú ollmhór in aghaidh an Act of Union. Tháinig an Gorta Mór is bhí ar na mná rialta bia a thabhairt bia do na páistí a tháinig go dtí an scoil (timpeall 100 acu). Deacair a shamhlú an tráth sin is mo thír mar a bhí. Áiteachaí eile againn thart ar an Muileann gCearr le scéalta faoin ngorta. Blag eile, is dócha.

Sna 1860dí bhí scoil nua tógtha ag na mná rialta agus scoil eile ag na Bráithre Críostaithe is ní raibh gá leis an scoil a bhí ann ag an tús níos mó.

AN HALLA

Shocraigh an t-easpag, An Dochtúir Cantwell, ar halla a thógáil ann le siamsa agus léachtanna a bheith ar fáil ann don phobal. The Lecture Hall a bhí air. Thosaigh siad ag obair air i 1864 agus d’oscail sé i 1865 le ceolchoirm le taibheoirí ón Amharclann Scala i Milan agus ceoltóirí ón Amharclann Ríoga i mBaile Átha Cliath.

I 1875, d’eagraigh an Amharclann Gaiety seachtain drámaíochta ann le drámaí ar nósThe Colleen Bawn le Sarah Blumenthal mar an gcailín. I 1875 thug an Pallas Opera & Burlesque Co. cuairt ar an Halla is bhí deis ag an Muileann gCearr opera ar nós Maritana, The Bohemian Girl agus Faust a fheiceáil.

Bhí an Gorta Mór imithe ach ina dhiaidh tháinig an bholgach. I 1877, cuireadh ceolchoirm ar siúl le airgead a bhailiú don cuidiú Smallpox Relief Fund. B’é an t-Ollamh Glover (Moore’s Melodies) is a iníon a thug an ceolchoirm sin.

Chomh maith le Irish Airs, The Colleen Bawn agus The Shaughran, bhí Lady Audley’s Secret, East Lynne, agus ceol ó na 5th Northumberland Fusilier, banna an Welsh Regiment, banna an Oxford agus Bucks Light Infantry, agus banna an Royal Bombay Fusiliers. Bhí drámaí le Shakespeare ann chomh maith le cláracha a thuigimid anois a bhí maslach ach ghlac daoine leo ag an am sin. N’fheadar ar thuig daoine a bhí cearr leo fiú an uair sin? Ina measc, Montague Roby’s Midget Minstrels agus an Female Christy Ministrel Show. Mar a scaip impireacht a mheon aigne.

Is dócha, ag smaoineamh siar air, gurb shin an fáth nár airigh mé compórdach ansin riamh. Ní raibh an áit Éireannach agus d’airigh mé sin ó bhí mé an-óg. Ní hé go raibh an tsráid cúng amháin a bhí ag cur isteach orm, bhí rudaí eile cúng ann.

I 1877, bhí Baldwins Diorama sa halla le pictiúirí a bhogann a thaispeáint do dhaoine sa Mhuileann gCearr. Na movies mar a bhí ag an am. Caithfidh go raibh sé sin spéisiúil. Sin rud a thaitneodh liom.

Bhí drámaí ann beagnach chuile bhliain ó The St Mary’s Temperance Club, leis an mBráthair Hurley, ó 1896 go na 1930dí. I 1906 bhí dráma le J.W Whitehead’s The Irishman ann agus an banna Mullingar Brass and Reed Band ag seinm ann an uair sin. Blianta FADA ina dhiaidh sin bheinn fhéin is mo dhearthaireacha is m’fhear céile is beagnach chuile dhuine sa bhaile mór páirteach san Mullingar Town Band a d’fhás ón mbanna sin.

Percy French

Thug Percy French (an file ab ansa le mo Mhaim) cuairt ar an halla i 1901. De ghnáth b’fhearr leis (agus b’fhearr liomsa) an Parochial Hall in Church Avenue. Mór an trua go bhfuil an halla sin ag titim as a chéile anois.

Sasanach nó Éireannach? Mar a thuigimid ón stair, bhí cumhacht ag an impireacht agus le ceolchoirm ó i 1901 ‘the String Band of the Cameronian Highlanders Regiment, by permission of their Commanding Officer, the splendidly named Colonel The Mackintosh of Mackintosh,’ tá sé lán le tuiscint go raibh meon na himpireachta láidir sa bhaile mór.

Pádraig Pearse.

Ar an 24 Feabhra,1901, áfach bhunaidh James Tuite craobh de Chonradh na Gaeilge sa Mhuileann gCearr. Bhí an chéad cruinniú acu san LECTURE HALL agus bhí cuairteoir acu ó Chonradh na Gaeilge i mBaile Átha Cliath: dalta (21) dárb ainm Pádraig Pearse. Labhair sé i bhfad faoin ngá leis an nGaeilge agus le bheith dátheangach. Bunaíodh an craobh an oíche sin le daoine mór le rá sa bhaile mór, daoine ón Eaglais, agus John P Hayden, cara agus meantóir le mo Dhaidí. Bhí an tUasal Hayden ina eagarthóir ar an Westmeath Examiner, ról a bhí ag mo Dhaidí blianta fada ina dhiaidh sin. Blag eile faoi am éigin eile lcd.

Impireacht Amháin agus Impireacht Eile

Cé go raibh rian na hEaglaise láidir ar an halla cheana, d’ath-thóg siad an halla i 1911. Cuireadh leis agus bhaisitgh siad ainm nua air: St. Mary’s Catholic Parochial Hall. Bhíodh an áit in úsáid go minic ag grúpaí na hEaglaise agus grúpaí polaitiúl. Bunaíodh an Mullingar Town Commission i 1856 tar éis cruinniú d’íocóirí rátaí i dTeach na Cúirte. Uaidh sin amach, bhí a gcruinnithe ag na coimisinéirí i seomra ‘the Grand Jury Room’ i dteach na cúirte. Ach i nDeireadh Fómhair October 1882, bhí argóint theasaí ag fás idir na coimisinéirí agus na húdaráisí i dteach na Cúirte. Bhí na coimiséirí ar son na saoirse agus neamhspleachas don tír agus mar sin ní raibh na húdaráisí, na tiarnaí talún a bhí le Sasana sásta iad a ligint isteach le cruinniú poiblí a bheith acu i dTeach na Cúirte níos mó. Suas leo go Halla Naomh Mhuire agus slua in éindí leo. Phléigh siad dul ar ais go teach na Cúirte (atá i bhfad níos deise) ach dúirt daoine ag an gcruinniú sin nár mhaith leo sin a phlé leis an “Orange Grand Jury.” Mar sin, d’fhan siad sa Halla go dtí gur oscail siad spás nua don Chomhairle Chontae i 1913. Sa bhliain céanna i mí na Samhna, bunaíodh Óglaigh na hÉireann ag cruinniú i mBaile Átha Cliath. Mhothaigh siad go raibh gá leis mar bhí siad in aghaidh an Ulster Volunteer Force a bhí ar son Home Rule.

The O Rahilly

Ar an 19 Aibreán, bhailigh daoine le chéile sa Halla le cór a bhunú, Dar leis an iriseoir don Westmeath Examiner bhí grúpa mór ann ó is daoine ann ó gach réim den phobal. Bhí grúpa éagsúla ann, an AOH, is an United Irish League ina measc. Tháinig duine ó Bhaile Átha Cliath le caint leo. B’shin The O Rahilly (rinne CnaG LA caint air is muid ag comóradh 1916). D’éirigh go maith leis daoine a fháil le teacht ar bord. I mBealtaine bhí ceolchoirm acu le airgead a bhailiú don corps. Bhí an halla plódaithe le daoine. Bhí bratach ghlas ar an stáidse chomh maith le gunnaí. Bhí Éire neamhspleach uathu.

Bunaíodh craobh den National League (a bhunaigh Parnell) sa Mhuileann gCearr sa Halla i mí na Samhna 1883. Ní raibh sé iontach mór ach bhí fuinneamh acu. Bhí Hayden ann arís. Bhí a gcruinnithe acu sa Halla gach Domhnach. Is minic a bhíodh cruinnithe ag ceardchumainn sa Halla chomh maith.

Conradh na Gaeilge agus ár gCultúr

Bhí drámaí as Gaeilge eagraithe ag Conradh na Gaeilge sa Halla. Bhí ceolchoirm acu i bhFeabhra 1914, agus an dráma le Lady Gregory, Spreading the News leis. Thosaigh Feis Lár na hÉireann in Áth Luain i 1904 ach bhog sé go dtí an Muileann gCearr, áit ina raibh sé ar feadh níos mó ná 30 bliain. Bhí sé sa Halla agus ag Coláiste St. Mary’s. Rud a chuir ionadh orm ná an tacaíocht an fuair an siad ó Edward Pakenham (Lord Longford, Tullynally Castle) agus a bhean. Bhí Gaeilge ag an mbeirt acu is labhair siad í ag an bhFeis.

CARTHANTAS

An tideal a bhí ar an SOCIETY OF VINCENT DE PAUL sa Mhuileann gCearr ar dtús ná the Conference of the Immaculate Conception. Cuireann sé díomá fós orm go bhfuil carthanacht sa tír fite leis an Eaglais. Bhailíodh An SVP le chéile sa Halla go mór, mór nuair a bhí an chéad cogadh domhanda ann. Bhunaigh siad a gcraobh den SVP sa Halla i 1916. Bhí Thomas Shaw agus John Macken ann. Bhí craobh ann do na mná freisin agus ainmneacha mar Weir, Buckley, Farrell agus Shaw sa ghrúpa, ainmneacha a aithníonn daoine fós inniu ó na siopaí sa bhaile mór.

Tá Halla an Chontae níos mó agus níos fearr ná Halla Naomh Mhuire agus is ann a bhí an Mullingar Choral Society i 1920 le The Mikado nuair a thóg saighdiúirí an Halla sin (an cogadh cathartha a bhí ann) agus bhí orthu an Mikado a léiriú i Halla Naomh Mhuire.

Agus, ar ndóigh bhí Fleadh Ceoil na hÉireann ann i 1951 agus arís i 1963.

“I was in the pipe competitions,” arsa Paddy Moloney ag caint leis an Philadelphia Enquirer i 2012, “and I said, ‘I’m winning this one day.’ And I did that.”

“People forget,” arsa Paddy, “that in the 1950s, the pubs in Ireland would kick you out if you tried to bring music in there. People would bring out the pipes and violins at home after dinner, everyone all did that, but they’d never want their neighbors to see them doing that stuff out of doors. They’d be mocked to death! But that attitude started to change fairly quickly.”

Mar sin, tá mé buíoch as na daoine a chuir an Fleadh ar siúl, go raibh Halla ann, go bhfuil meas ag daoine ar ár gcultúr anois buíochas le daoine mar Paddy Moloney agus na Chieftains. Níl an obair seo thart. Nuair a bheidh cuairteoirí in ann dul isteach in aon phub is seisiún a chloisteáil ann, nuair a bheidh Gaeilge ar na sráideanna, nuair nach bhfuil orainn a fháil amach cá bhfuil ár gcultúr le fáil sa tír, ansin beidh an bua againn.

Is má tá sibh sa Mhuileann gCearr, tabhair cuairt ar an Halla agus ar Áras an Mhuilinn. Tá stair is Gaeilge is fáilte ann romhaibh.

Is i bhfad ón Muileann gCearr a scaip Paddy an ceol. Slán abhaile, a chara. Bhí sé iontach bheith ag rince ar an stáidse céanna leat. Airíonn daoine anseo uathu thú. Buíoch as an gceol is an chraic.

Slán & GRMA, a Phaidí

k.165 Comhrá 21

Bhí sé iontach bheith páirteach i gComhrá ’21. Maith sibh uilig a ghlac páirt ann agus maith sibh a eagraíonn seo chuile bhliain. I mbliana, bhí daoine againn ó Chathair na nAingeal, ó DC, ó Madrid sa Spáinn, ó Cheanada, ó Éirinn (BÁC, Uíbh Fhailí, Ros Muc…) ó Chalifornia Thuaidh, ó Shasana agus áiteanna eile in aon áit amháin ar Zoom. Feicim gur úsáid mé Zoom Let’s Learn Irish trí thimpiste ach is cuma mar is Gaeltacht í an domhan ar fad. Is breá liom na daoine seo ar fad agus bhain mé taitneamh as an gcomhrá 🙂 Gaeilge abú!