K.233 Cumha an Fhile

Cumhaidh an Fhile

 Seán Bán Mac Grianna a chum

Is cumhaidhiúil thíos fá bhruach na mara,
Is gruama an saol is mé liom féin
Gan sólás croí, gan comhrádh carad,
A thógfadh cian domh is a mhúchfadh an léan.

Go domhain san oíche is mór mo mhearadh
Ag dúil go gcluinfinn ceol na n-éan,
Ach, mo bhrón, níl ann ach tuaim an bharra
Is uaigneas síor faoi ghlinnte an aeir.

Níl ceiliúr cuach, níl blátha geala,
Teacht an tsamhraidh, ann, mar a bhíodh.
D’imigh an smaolach is d’imigh an eala,
Is tháinig smoladh ar gach craobh.

Tá mo chairde gaoil go síor ina gcodladh
Ins an tseanbhaile, faraor,
Agus mise fágtha fuar fann folamh
Mar each gan sréin ag treabhadh an tsaoil.

Ní feicim bádaí ag gabháil an barra,
Ní fheicim daoiní amuigh ag snámh,
Ní fheicim slóite Domhnach earraigh
Thíos fán Bháinsigh mar a ba ghnách.

D’imigh an spórt as tóin an bhaile,
D’éag an seandream a bhí sámh,
Mo chumhaidh ina ndéidh nach mór an chaill é
Iad a bheith scartha uainn mar atá.

Grá mo chroí na laetha fada
A chaith mé síos fá bhruach na trá,
Seal ag imirt le mo mhadadh,
Seal ag súgradh le mo ghrá.

Seal gan ghruaim fá bhruach an easa
Ag féachaint bradán ar an tsnámh,
Is, a Rí na ndúl, nach trua nach mairfeadh
Saol na suáilce dúinn go brách.

CUMHA

Cumha againne, Hiraeth ag Cymru, agus Saudade ag an bPortaingéil.

Brón, uaigneas, caoineadh, mairgneach, tnúthán, mian do chroí nach bhfuil fáil agat air, agus i bhfad níos mó.

Cumha i ndiaidh an tseanghnáis, cumha i ndiaidh an bhaile. Bheith faoi chian. Tuiscint ar atá caillte agat agus uaigneas láidir is pian i d’anam dá bharr. Croí briste le scaradh. Dúil bheith ar ais in áit ina bhfuil tuiscint ort is grá ann duit, agus i bhfad níos mó ná sin. Airíonn tú é is tú ag fágáil na tíre. Airíonn tú é is tú ag teacht ar ais. Airíonn tú é is tú i bhfad i gcéin. Airíonn tú sa bhaile é nuair a thuigeann tú nach bhfuil meas ag daoine ar Ghaeilge ansin níos mó agus is stráinséir thú i do bhaile féin. Nuair a fhilleann tú ag súil le rud éigin nach bhfuil ann níos mó. Píosa ar iarraidh a chuireann tulca bróin ort. Ualach taobh istigh a bhí ann le fada ach faitíos orainn caint faoi. Cumha. San aer, sa cheann, sna hamháin, sna sléibhte. Ionainn.

Tá sé cumhachtach.

Mar a dúirt Will,

I hear it in the deep heart’s core.

k.232 Slán Abhaile, Kevin Drummond

Caoimhín ag Pop-Up Gaeltacht linn. Cibé ócáid a bhí eagraithe againn, rinne sé iarracht freastal air. Sláinte, ar sé. Buíoch as na cuimhní mar seo.

Nuail a bhuail mé leis an chéad uair, ní raibh mé cinnte go bhfanfadh sé i bhfad sa rang. Bhíomar sa Coffee Cartel i Redondo Beach. Ansin a bhí na ranganna againn. Go poiblí. Daoine ag teacht agus ag imeacht sa café is muidne ag múineadh le Buntús Cainte is le Progress in Irish. Bhí Gaeilge aige, ceart go leor. Ach ag an am sin, ní raibh sé in ann aire a thabhairt dó féin is mhaslaigh sé daoine i ngan fhios dó féin. Bhí leigheas ag taisteáil uaidh. Rud a fuair sé. Ach fiú is drochbhail air ag an am sin, ba léir go raibh sé an-chliste go deo.

Thug daoine seans dó is tá muid chomh buíoch sin go raibh muinnín againn as. Nuair a d’fhreastail sé ar rang le Liam Ó Cuinneagáin ag Deireadh Seachtaine Gaeltachta in Otis College in aice le LAX, ní raibh a fhios agam an mbeadh Liam in ann dó. Ach bhí. Is thuig seisean chomh maith cé chomh cliste is a bhí Caoimhín. Bhí foighne ag daoine leis agus de réir a chéile d’éirigh le Caoimhín an lámh in uachtar a fháil ar cibé tinneas a bhí ag cur isteach air.

Is bhí áthas orainn go raibh sé linn ag roinnt eolais linn faoi stair na háite, stair na nGael anseo, eolas faoi chuile ócáid a bhain leis na hÉireannaigh a bhí ar siúl i SoCal is d’fhreastail sé ar bheagnach gach ceann acu. B’shin Caoimhín s’againne.

Séamus Mac Giolla Chomhaill, Máirín Seoighe, Kevin Drummond, Liam Mac Amhlaigh, Clodagh Downey, & Séamus Ó Direáin ag UCLA i 2016, Sin Kevin chun tosaigh is seaicéad geal air.

Inniu, fuair mé amach go raibh taom croí aige is gur imigh sé ón saol seo an Domhnach seo caite 11/6/22 agus airím uaigneach anocht agus brón orm nach bhfuil sé linn níos mó.

Beidh cuimhne agam i gcónaí ar na nótaí a scríobh sé ar phíosaí páipéar agus gan é féin in ann coinneáil suas leis na cuimhní ar fad a bhí breactha síos aige orthu. Is minic a rinne mé iarracht coinneáil suas leis is é ag roinnt go tapaidh gach a bhí ar eolas aige: na scéalta, an stair, na hócáidí is níos mó ach bhí sé dodhéanta. Bhreac mé síos a bhí mé in ann a scríobh.

Dáiríre níor cheap mé go mbeadh sé beo fós nuair a d’fhill mé ó Virginia. Bhí mé cinnte go mbeadh Covid aige is bhí mé imníoch faoi. Ach ansin bhuail mé leis i Long Beach ag an Irish Fair i mbliana is chuir sin gliondar orm. Bhí sé i gcónaí níos láidre is níos fearr ná mar a cheap daoine.

Cairdeas: an ceoltóir, Gaeilgeoir, ollamh is ball de CnaG Donncha (Dennis Doyle) le Caoimhín.

Luaigh Dennis Doyle s’againne ar Facebook an suim a bhí ag Caoimhín i stair na hÉireann, i scannáin, i ndrámaí, sa teanga, in ócáidí, cultúr, léann na nGael is mar a thug sé tacaíocht dóibh. Roinn Caoimhín gach a d’fhoghlaim sél inn ar fad.

Bhunaigh Caoimhín ranganna na Gaeilge sna ceantair ó dheas ó chathair LA blianta fadó ó shin. Is beag rang a bhí le fáil i gCalifornia ag an am sin. D’oibrigh Dennis féin agus Caoimhín le chéile ag an Irish Fair go minic ag scaipeadh ceol agus an teanga le daoine. Traidisiún a bhunaigh siadsan le comórtas ann a leanann ar aghaidh na laethanta seo ar líne linn. Is gach uair a bhuail Donncha le Caoimhí, bhí cúpla focal le cloisteáil is an Ghaeilge beo arís anseo. Mar a dúirt Donncha, Ni bheidh a leithead aris ann.

Fear an-spéisiúil a bhí ann. Fear a chaith seal ina mhairnéalach, a thaisteal i bhfad, a thuig go leor agus a dhéanfadh aon rud dúinn. Chuir sé an-suim sa timpeallacht chomh maith agus sheas sé an fód do chóras iompair poiblí anseo. Bhí sé deacair dó teacht go hócáidí anseo go minic mar roghnaigh sé gan an carr a úsáid. Ach thug sé faoi agus d’éirigh leis.

Tá mé ag léamh na r-phostanna ar fad a sheol sé dúinn le déanaí. Moltaí dúinn. Scéalta le scaipeadh. Gach ócáid a bhain leis na Gaeil a bhí ar siúl anseo aige le roinnt linn. An ceann deireanach uaidh seolta ar an gCéadaoin seo caite. Deireann Jean Picard ó Redondo Beach liom go ndearna sé an rud céanna léi, ag roinnt eolais faoi gach a bhí ag tarlú a bhí gaelach. Thug sé an t-eolas dom faoin scannán nua ó Cartoon Saloon. Bhí croí mór aige agus bhí an croí sin lán de ghrá d’Éirinn is a teanga.

Saoi. Imithe. Cad a dhéanfaimid gan é? Níos lú. Aireoidh mé uaim na teachtaireachtaí. Mairfidh sé i gcónaí inár gcroíthe, inár gcuimhní. Ball de Chonradh na Gaeilge, Craobh na nAingeal, agus cara liom.

Nuair a chloisim na sonraí faoin sochraid, roinnfidh mé anseo é. Táim uaigneach anocht ach bródúil go raibh aithne agam air.

Bainigí sult as an saol, a chairde. Bainigí taitneamh as foghlaim. Bígí páirteach i ngach a bhaineann lenár gcultúr. Sin a rinne Caoimhín. Sin saol maith. Sin deashampla dúinn ar fad.

k. 231 Hé, Gardaí, muidne na Goodies

Dhá rud a spreag seo ar maidin:

1. Teachtaireacht bhodhar ó na gardaí a dhéanann dochar
2. Agallamh ar RTÉ faoi Naitsí nach maireann

Chonaic mé an teachtaireacht ó na Gardaí ar dtús.

GARDAÍ WILL ENGAGE with individuals before any enforcement is taken under plans for safe access zones around clinics that provide abortion services. 

B’in an chéad líne. Cad a chiallaíonn sé? An bhfuil dabht de shaghas éicinnt ann? Is breá liom an ‘softly, softly‘ ar ndóigh ach tuigimid sin. Cén fáth an bhfuil seo san nuacht? Céard é an before seo agus cad is brí leis?

However, Gardaí told an Oireachtas committee today that from a policing perspective, it has a number of concerns around the new legislation.

Sin an dara líne. Airím an fearg ag éirí ionam. However? Mar i, I’m sorry. However … Tá an-suim agam sa policing persceptive seo agus ceisteanna agam cén fáth nach bhfuilimid ag caint faoi victim perspective & victim protection in áit, níl a fhios agam, céard é seo? Dearcadh ait a chuireann imní orm. Fan go bhfeice mé céard iad na concerns seo.

The new law will designate a protest exclusion zone of 100 metres around all healthcare facilities, including those that provide abortion services. Raight. Sin é. Go maith. De dhíth. Agus tá fadhb ag na gardaí leis seo?

Garda Deputy Commissioner Anne Marie McMahon told the committe that there should be no ambiguity about where a safe access zone begins and ends and called for signage to be placed so people and officers know when an infringement is taking place. Céard? I ndáiríre? An mbíonn fógraí taobh amuigh de theach nuair atá ordú sriantach i bhfeidhm ann? Ní bhíonn. An mbeidh fógraí de dhíth taobh amuigh de bhanc ag rá le gadaithe nach bhfuil cead acu dul níos giorra ná sin don bhanc? Ní bheidh. Tá sé le fios.

Cad atá ort, Ann Marie McMahon? Tá drogall ort na sagairt is na mná rialta is páistí ón scoil a tharraingt ón áit ina bhfuil siad ag ciapadh mná na hÉireann? An ea? Smaoinigh air mar chleachtadh, mar sin. Don uair a bheidh ort dul isteach i scoileanna is na siombail den eaglais a bhaint de na ballaí, an ‘mhaighdean’ mhuire a thógáil amach ó phasáistí, srianta ar chur ar shagairt is mhná rialta nach rachaidh siad isteach i seomraí ranga níos mó. Cleachtadh, Ann Marie. De dhíth. Le bheith réidh. Le páistí agus cearta daonna a chosaint. Is cuma cé chomh míchompordach is atá tusa nó gardaí eile leis. Ní chloisim na fir sna gardaí ag tabhairt amach faoi nó ag caint faoi concerns. Nach cliste iad a d’fhág sin fútsa!

McMahon said the process needs to manage two competing rights – the right to protest and the right to access to abortion services. Bhuel anois. Anois tá sé againn! NO, Ann Marie, NO! Ní protest a bhíonn ar siúl acu ach ciapadh. Sin an fáth a rinne siad an dlí nua.

Déanfaidh mé iarracht an ráiteas uait a cheartú duit:

The Gardaí stand firmly with women’s rights to access healthcare free from bigoted and abusive harassment. The Gardaí would also like to sincerely and clearly apologize for our truly awful crimes in the past when we protected those who abused women and enabled that abuse by helping those who ran Magdalene Laundries. We failed to help those who were victims of Magdalenes, those who had their babies stolen from them and sold. In fact, we made their lives worse by aiding the abusers. For that, we are beyond sorry. We vow never to make a mistake like that again.

Cad a cheapann tú, Ann Marie? Cad a cheapann tú anois faoina dúirt tusa i do theachtaireacht le mná na hÉireann? Dúirt sé nach bhfuil sibh le trust. Deir sé nár aithrigh sibh. Deireann sé nach seasann sibh le mná na hÉireann ná le cearta daonne. Sibhse an namhaid fós.

Na gardaí ag cinntiú nach mbeidh ealú ag na Magdalenes agus na mná náirithe anseo os comhair an phobail ag an Eaglais.

Tuig an dochar sa ráiteas uaitse agus ceartaigh é le do thoil. Chomh luath agus is féidir.

Tar éis sin a léamh sa Journal, d’éist mé le RTÉ agus clár an-suimiúil ag Turbidy faoi Naitsí, a ghariníon agus duine a mhair an Shoah. Bhí ionadh ar Ryan go raibh daoine sa Ghearmáin nach raibh sásta a adhmháil céard a tharla agus nach raibh ag iarraidh caint faoi. Ceachtanna go leor le foghlaim anseo. Againne. Neart sa tír nach bhfuil in ann sásta an Dialathas againne a aithint ná caint faoi.

Éist leis an gclár ar an raidió. Is fiú go mór é. Ansin aithin seo.

Ag súil le soiléiriú ó na gardaí ar an ábhar seo go luath. Mar, faoi láthair tá a messaging lofa amach is amach.

k. 230 Cymru, An Cailín & An Bhean Sí

In Ifreann ar neamh atá daoine sna scannáin The Banshees of Inisherin agus ins An Cailín Ciúin. Go fóilleach, níl éalú as.

AN SPREAGADH

Ag breathnú ar an scannán Notting Hill aréir, baineadh geit asam leis an gcaoi inar labhair siad faoin lead ó Cymru.

Ná habair Wales ná An Bhreatain Bheag nó beidh sibh ciontach sibh féin. Cymru an t-ainm atá ar Wales i ndáiríre. Maith iad as a bheith ag caint faoi na laethanta seo. Focal álainn a chiallaíonn cairde nó comhthírigh. Tagann an focal Wales atá in úsáid sa Bhéarla againn ó na hAnglashacsanaigh, iad a d’ionsaigh an tír. Ciallaíonn Wales ‘Stráinséirí’. Is cosúil nach raibh tuiscint acu ar íoróin. Níl fós. Nó tuigeann siad agus is cuma leo. Níos measa fós. Ar aon chaoi…

B’in steiréitíopa samhnasach sa scannán a léim amach is a scantraigh mé lena chiníochas gan náire. Cén fáth nár chuir sé seo isteach orm chomh mór sin cheana? An ‘greann’ sa scannán sin. An carachtar sin, Spike. Carte blanche ag na Sasanaigh bheith ag magadh faoi dhaoine ‘ó thíortha eile’ cé gur ‘Britain’ an ‘tír’ ar fad acu (mar dhea). Íoróin. Sin an choróin sa Bhéarla. Le spící.

Is léir freisin nár aithin Notting Hill an ciníochas san amadán ‘Welsh’ acu sa scannán. Nó ba cuma leo faoi. Stair ag Notting Hill (an áit) le meon aigne mar sin. In am léamh faoina tharla ansin i 1958.

Rófhada ó shin, a déafaidh sibh? Hmm. Farage. Sasamach. Charlottesville. Black Lives Matter. Putin. Ní fhaigheann meon sotalach na himpireachta bás. Fanann sé ciúin scaití ach tá sé fós ann. Just, ní raibh mé ag súil le ciníochas chomh hoscailte sin aréir ar an scáiléan agu daoine ag glacadh leis mar rud greannmhar.

Ach an bhfuil baint ar bith aige seo leis na Banshees agus An Cailín? Tá.

AN CAILÍN CIÚIN V THE BANSHEES

RABHADH: Beidh trácht anseo ar a tharlaíonn i The Banshees of Inisherin agus An Cailín Ciúin. Mar sin, más mian leat na scannáin sin a fheiceáil gan an iomarca a bheith ar eolas agat fúthu roimh ré, gan milleadh scéil, ná lean ar aghaidh ag léamh anseo.

Ag iarraidh a thuiscint cén fáth ar thaitin An Cailín Ciúin chomh mór sin liom is a chuir The Banshees of Inisherin isteach chomh mór sin orm, [ráite os ard agam anois!], airím go láidir an ról atá ag an teanga atá in úsáid iontu agus an dearcadh atá sna scannáin sin. Cé hiad na stráinséirí?

Cé go deireann Eibhlín in An Cailín Ciúin go bhfuil Cáit i dtigh le stráinséirí, níl. Tá sí san áit cheart don chéad uair ag labhairt a teanga féin AGUS meas ag daoine uirthi. Airím slán léi. Tá grá ansin. Neamh fiú. Is tá an dúlra go hálainn mórthimpeall uirthi. Na crainnte. Uisce glé sa tobar. An ciúnas a ligeann dúinn an nádúr a chloisteáil. Is cuma má tá cac le scuabadh amach agat má thuigeann tú go bhfuil cara agat taobh leat, duine a chabhróidh leat an obair sin a dhéanamh le spraoi. Neamh ar talamh. Ach fós tá bagairt ar an imeall. Ní mhairfidh seo.

Neamh atá sa tír álainn seo againn ar a dtugtar Erin san Inisherin (Inish Erin) ag na deartháireacha McDonagh. Dul faoi na gréine agus araile. Ach tá na hainmneacha atá in úsáid acu casta, céasta. Gallann siad muid. Éire, ar ndóigh, ní Erin. Inis, ar ndóigh, ní Inish. Mac Donnchadha, ar ndóigh (Donn & Catha) nó an bhfuil dearmad déanta ag daoine ar a chiallaíonn sin?), ní Mac Donagh (mac le fuaim gan brí).

Níl gá le namhaid ón taobh amuigh sa scéal seo ina bhfuil daoine ag marú a gcultúr agus a chéile go mall. Sin rud coitianta ach iomlán mínádúrtha. Tá an Ghaeilge iomlán fágtha amach as an scannán seo. Galldú atá sna hainmneacha atá míthreorach. Saobhadh briathra, céille, radhairc ann is na carachtair sa scéal cruálach, cráite, cloíte dá bharr.

Tá mná ann ag croílár An Cailín Ciúin. Cáit agus Eibhlín. Iad a thugann dóchas dúinn lena gcineáltas. Tá an Ghaeilge ag croílár an scannáin chomh maith. Nuair a chloisimid Béarla ar an raidió, cuireann sé isteach orainn. Rud gáifeach atá ann nach mbaineann linne i ndáiríre. Rud a thachtann muid le seafóid.

Seo an bua ag An Cailín Ciúin. Feiceann sé muid. Airíonn sé muid. Tuigeann sé gur ansin atá saoirse.

Tá The Banshees fireann. Seachas bean a éalaíonn sa deireadh agus an bhean sí (atá róchliste le bheith maith). Bíonn na scannáin agus na drámaí ag na deartháireacha McDonagh fireann. Agus airím mar theiripe do na deartháireacha iad féin iad de shaghas éicint. Ifreann ar neamh atá san áit Inisherin a chruthaigh siad i ndáiríre. Tá na radharcanna go hálainn ach é millte ag daoine atá cruálach nó amaideach nó cloíte. An ceart acu. Tuigim atá ar siúl acu. Mar bhean, áfach, airím gur fhág siad amach ón scéal mé.

Níl an chumhacht chéanna ag an scéal dom mar tagann sé ón taobh amuigh. Thaitin In Bruges linn mar tuigimid an aduantas i dtíortha eile. Is stráinséirí sa tír sin iad na leads. Ach nuair a bhíonn daoine ag iarraidh muid a mhíniú ón taobh amuigh, teipeann orthu nuair nach bhfeiceann siad muid gan an stuif a mhúin Béarla dóibh fúinn san áireamh. Níl bealach amach as an ngaiste sin.

Tá a stíl féin ag Colm Bairéad. Nua (dúinne ar a laghad ach feicthe i ngearrscannáin mar An tÁdh srl). Cliste. Ciúin. Cumhachtach. Beidh tú ag smaoineamh i bhfad faoi An Cailín Ciúin tar éis féachaint air. Beidh ceisteanna agat, b’fhéidir. Cén fáth nár fhág máthair Cháit a fear chéile. Tá nodanna ann a thugann freagra ar na ceisteanna sin.

Iarrann comharsa ar Cháit an ndeireann siad An Choróin Mhuire. Coróin eile. Le spící. Rud a choinníonn thíos daoine. Faisisteachas. Ní raibh colscaradh ann. Ní raibh éalú. Cumhacht na hEaglaise an namhaid agus muid in ainm is a bheith saor. Fós ann. Ar nós Farage, Charlottesville, Black Lives Matter, Putin.

Is nuair a smaoiníonn tú air, nár mhór an feall an cogadh inar thug muid an tír don Eaglais! Daoine ar Inisherin ag éisteacht le buamaí ar an mórthír agus gan clú acu ar a bhí ag tarlú i ndáiríre leis an gcomhghéilleadh a lig do chuid againn a bheith saor in ainm amháin. An ceart ag na deartháireacha McDonagh. Is san nuacht feicim go bhfuil Biden ag tabhairt amach do Zelenskyy ag iarraidh air bheith ag caint leis na Rúisigh.

Ag súil go mór le mná i gceannas ar SAM, le daonlathas in áit Dialathas in Éirinn, le Gaeilge a chloisteáil sa Dáil, le meas agus tuiscint ar an fhírinne in áit géilleadh. Chas daoine amhráin le fáil réidh leis na Rúisigh cheana san Eastóin. Nach féidir linne cultúr is teanga a úsáid le fáil as an ngaiste seo? Bagairt ollmhór ar an imeall. Nach féidir an raidió (nó FOX srl) a mhúchadh nuair nach bhfuil ach bolscaireacht is bréaga ann? Nach féidir an fód a sheasamh?

Leis An Cailín Ciúin, atá brónach, airím dóchas. Airím gach atá tábhachtach ann. Airím saoirse. Sa cheol is sa chiúnas sin atá an bua.

k.229 Ag Baint Móna Fadó

Fós ag obair ar seo, a chairde. Tá mé ag ceapadh go bhfuil na fir ag caint faoi na fóid agus cé chomh fliuch is atá siad, ní faoin aimsir. Ceapann siad go mbeadh sé níos fearr an obair seo a dhéanamh is iad tirim agus go mbeidh sé dian ar an asal bheith ag iompar ualach mar sin. Sin a cheapaim ach nílim cinnte fós. Is cailleadh é an obair seo a dhéanamh agus an mhóin fós fliuch.

I think what is happening here is that the director wants them to pile the turf high in the donkey’s baskets. The problem is that the turf is wet and heavy and it’s not fair to the donkey and an awful waste of time and turf. It would be better to wait until the turf is dry. Note, this is my second listening session and I wrote what I thought I could make out. I will come back to this to try to improve the accuracy. Sometimes it’s really hard to make out, especially when people are speaking at the same time.

Féach air anseo: https://fb.watch/gx30SwhbUi/

Director: Go ahead.

Mar tá siad ana-fliuch. Because they are very wet.

Go ndéana .. May it/they be made …

Tá siad ró-fhliuch. They are too wet.

Níl a fhios agam. I don’t know.

Tá siad ana-fliuch. Fliuch go léir. They are very wet. All wet.

To the donkey: Sochair, a bhuachaill. Steady, boy.

Tá siad ana-fliuch. They are very wet.

Féach orthu go léir. An-fliuch. Look at them all. Very wet.

Fliuch go léir. All wet.

Gan dabht. Without doubt.

Cuirfidh sé isteach go mór ar a ghuaillí. It will be a strain on his (the donkey’s) shoulders.

Tá siad ana-fhliuch ach níl leigheas ar rud nach féidir: ní féidir é.

They are very wet but there’s no cure for something that can’t be cured: it can’t be.

Ach caithfimid a bheith ar siúl i gcónaí. But we have to keep on going.

An [d]tuigeann tú é sin, a bhuachaillín? Do you understand that, boyo?

Ara, a mhac, an tig liom …? Ah, son, can I…?

Is fearr an rud ná… The best thing is to…

whirr

Oh yeah. Is cailleadh. Is cailleadh go léir, léir, léir.

Oh yeah. It’s a loss. A complete, complete, complete loss.

Tá tú ag iarraidh asal breá mór. You need a fine big donkey.

Is cailleadh go léir é. It’s a complete loss.

Níl aon bheo. Níl aon rud ná aird ar an rud atá caillte.

There’s nothing. There’s nothing or no attention given to the thing that’s lost.

(daoine ag caint bag an am céanna – deacair é a dhéanamh amach

a leithéid de lá? people talking at the same time – hard to make out such a day?)

Ach beidh an aimsir breá geal amárach má tá tú…

But the weather will be fine and bright tomorrow if you …

whirr

ah now, tá an lá go

ah now, the day is…

whirr

Director: Go ahead.

Now, cailleadh anseo. Níl aon scéal, a bhuachaill. Sin é an scéal.

Now, this here is a loss. There’s no story, boyo. That’s the story.

Hú! Hú!

Whoa! Whoa!

whirr

Cén angle atá uaidh? What angle does he want?

Director: Wait. Put the peat in.

A. Ní peat. Cén angle atá leo? Tá sé ag caitheamh go leor ama.

Not peat. What angle do they want? He is spending a lot of time.

Níl …ann. Is é an t-ádh atá ormsa a bheith …

Is not.. I’m lucky to be…

Duine eile le Béarla Someone else with English: Will ye work on hard?

Níor shíl [mé] go leanfadh sé i bhfad. I didn’t think it would last long.

Ní sin atá agamsa in aon chor. That’s not what I have at all.

Tá go maith. Fine.

Tá tú ag briseadh amach. You’re having success.

Chuir tú do dhóthain slachta ann. You put enough of a polished effort on that.

Déanadh maith, ceart go leor. Dia leat. Well done, right enough. Good on ye.

k.228 Uafás Itaewon, Samhain 2022

Deireadh Fómhair 29, 2022, in Itaewon sa chathair Seoul sa Choiré, bhí na sluaite amuigh ar na sráideanna ag ceiliúradh Oíche Shamha. Chuala daoine ráfla go raibh ceiliúran ann agus chuir siad brú ar dhaoine os a gcomhair amach dul ar aghaidh.Sin a dúirt foinse amháin. Ach, ag féachaint air anois, is léir go raibh cúis eile leis. Bhí gach duine ag iarraidh bheith san áit chéanna mar bhí na srianta ó Covid imithe agus is deas an áit í. Bhí sráid róchúng ann agus chuaigh daoine ar mhullach a chéile san áit sin. Bhí siad brúite ar a chéile chomh docht daingean sin nach raibh daoine in ann iad a tharraingt óna chéile nuair a tháinig cúnamh ag an deireadh. Ag an bpointe seo, tá fios go bhfuair ar a laghad 149 bás agus 76 gortaithe agus tá siad ag cepadh go mbeidh na huimhreacha sin ag ardú go tapaidh. Oíche a thosaigh mar spraoi is a d’athraigh go tragóid i bpreabadh na súl.

Bhí timpeall 100,000 ag freastal ar an bhféile seo. Bhí daoine ag ceapadh go raibh siad slán arís i ndiaidh Covid agus dúradh nach raibh gá le maisc ag an ócáid seo. Bhí áthas san aer ag tús na hócáide. Daoine óga gléasta le Oíche Shamhna a cheiliúradh is iad ag siúl ar na sráideanna in Itaewon le giondar san aer. Timpeall 10:20 in (am áitiúil) san áit ina bhfuil lána in aice leis an óstán Hamilton, dúradh go raibh ráfla ann go raibh ceiliúran thart is bhí fonn ar an iomarca ann dul isteach sa chlub Atelier le feiceáil an raibh an duine sin ann i ndáiríre. Níl a fhios agam an fíor nó bréagach é ach is léir anois nach stampede a bhí ann ach rud eile ar fad.

Tahun lalu sempet ke Itaewon, cuma pingin cari makanan halal, ga ngeh pas lagi pada pesta Hallowen, waktu itu masih akhir2 Covid udh agak padat merayap

Kali ini ternyata membludak pesta Hallowen di Itaewon : pic.twitter.com/RpWDrlRh2d

— Aji Teguh, M.Sc. (@AjiTeguh04) October 29, 2022

Tá an cuma air go bhfuair go leor daoine sa lána cúng bás. Ní raibh an lána ach 45 meadar ar fad is 4 meadar ar leithead. Bhí daoine ag bascadh agus ag brú a chéile agus ní raibh éalú ann dóibh sa lána. Bhí sé chomh cúng sin nach raibh na seirbhísí éigeandála in ann teacht isteach ann. Is fiú nuair a tháinig daoine le cabhrú, bhí sé deacair daoine a scaradh óna chéile mar bhí siad i bhfostú chomh docht sin. Ní raibh daoine in ann anáil a tharraingt agus is iomaí duine a fuair bás ó thaom croí nó aisficse dá bharr. Ach fiú ar an mbóthar níos leithne, bhí an iomarca ann.

Tharla seo cheana sa stair.

Dlús, an fhadhb. Nuair a bhíonn níos mó ná ceathrar nó cúigear i spás 1m² , bíonn an brú rómhór is tarlaíonn intitim. Ach tá an cosúlacht sa chás seo go raibh suas go naonúr i spás 1m² is sa chás sin, ní intitim a tharlaíonn ach daoine brúite go dtí an bpointe nach bhfuil siad in ann anáil a tharraingt. Míniú anseo.

Is léir í na híomhánna le feiceáil ar Twitter go raibh an slua ar nós sruth tréan as smacht.

Police and medical officials trying to pull out crushed #victims .
This is the moment where #seoul #stampede started.#tragic #visuals watch only if you have a heart made of stone.#Itaewon pic.twitter.com/fgq45rLFTg

— Kuldip Gadhvi (@kuldip_gadhvi) October 29, 2022

Chomh maith leis na paraimhíochaineoirí, bhí daoine ar thaobh an bhóthair ag iarraidh ACS (athbheochan chardascamhógach) a thabhairt do go leor, leor daoine, roinnt acu gléasta d’Oíche Shamhna fós. Iad ag cabhrú lena chéile. Bhí marbháin sínte amach i líne fhada, iad clúdathe le bráillíní gorma. Daoine a bhí ag déanamh spraoi níos luaithe san oíche, marbh anois.

Seo 2022 agus guthán ag beagnach chuile dhuine. Mar sin, chonaic muid seo ag tarlú.

Íomhá a fhanann liomsa ná fear ag iarraidh daoine a tharraingt ó shlua ach teipeann air mar tá siad chomh sáite le chéile.

Ceachtanna le foghlaim, ar nós leis an Stardust i mBaile Átha Cliath agus anois, níl ann ach croíthe briste. Tá an domhan libh anocht. Airímid bhur bpian. Deora ar fud an domhain daoibh. Muid ag iarraidh grá a sheoladh le croíthe is le focail ach ní leor sin.

k. 227 A Bhean Úd Thíos

Lios nó Magdalene?

ón Irish Language Miscellany

k. 226 Goguidhe O Gaog

ó The Irish Language Miscellany le John O’Daly

Ar eolas againn na laethanta seo mar Gugalaí Gug.

k. 225 Dé hAoine, Táim i nGrá

A

Is cuma má tá an Luan gan dath.

Dé Máirt is Céadaoin chomh maith.

Déardaoin, is cuma liom fútsa.

Dé hAoine, táim i ngrá.

Dé Luain, beidh tú chomh scaipthe.

Máirt is Céadaoin, bris mo croí.

Ó, Déardaoin, ní sé fiú tosaithe.

Dé hAoine táim i ngrá.

Dé Sathairn, fan.

Dé Domhnaigh, ní bheidh aon mhoill ann.

Dé hAoine, níl deifir i ndán.

Muna bhfuil Dé Luain i gceart,

Ní bheidh an Chéadaoin nó an Mháirt.

Déardaoin, dar liom, ní bheidh neart.

Dé hAoine, táim i ngrá.

B

Dé Luain, beidh do cheann scriosta.

Máirt is Céadaoin, am leapa.

Déardaoin, ag breathnú ar bhalla.

Dé hAoine, táim i ngrá.

Dé Sathairn, fan.

Dé Domhnaigh. ní bheidh aon mhoill ann.

Dé hAoine, níl deifir i ndán.

Gléasta go mór na n-aer.

Is mór an t-ionadh é

Tú a fheiceáil le do anam réidh.

Le do shó, rímhór.

Is aoibhinn liom do bhróga

Cosúil leis an ngrian, chomh geal le hór.

Ag teacht ón ré, is maith an radharc é.

In aice le hithe ar feadh an lae.

Ach ní bhfaighidh tú go leor, go leor de, a stór.

Dé hAoine, táim i ngrá.

A arís

GRMA, Karaoke na Gaeilge.

k.224 Fitzcarraldo & An Duais Nobel

Nuacht inniu go bhfuil an Duais Nobel gnóthaithe ag Annie Ernaux. Comhghairdeas léi.

Níl a scéalta léite agam go fóíll ach bhí an sliocht a léigh mé ar maidin deacair dom mar bhain sé lena gaol le duine a thug meas do Stalin. An fhírinne? Ficsean? An bhfuilim ródhian uirthi?

Thug mé faoi deara go bhfuil leabhair Annie Ernaux foilsithe ag Fitzcarraldo Editions agus triúr as an ochtar buaiteoirí Nobel deireanacha foilsithe leis an gcomhlacht céanna. Sheas an t-eolas agus an t-ainm sin amach dom.

Tháinig ceol ó na Frames ar ais chugam ar dtús.

Bhí Glen tar éis breathnú ar an scannán Fitzcarraldo le Werner Herzog sular chum sé an t-amhrán Fitzcarraldo. Scéal faoi Brian Sweeney Fitzgerald atá sa scannán sin. Éireannach atá i bhfad ó bhaile ag iarraidh a bheith ina Ciclo da borracha, ag iarraidh saibhreas a bhaint amach ó thionscal an rubair i bPeiriú atá sa Bhrian seo. I bPeiriú, fuaimníonn siad a shloinne Fitzgerald mar Fitzcarraldo.

Tá brionglóid ag Brian sa scéal seo. Tá sé ag iarraidh teach opera a thógáil is Caruso a fháil le canadh ann. Ar ndóigh beidh ar na dúchasaigh ualach a iompar lena bhrionglóid a bhaint amach. Beidh orthu long ghaile a iompar thar cnoc le ard crochta. Seanscéal. Na dúchasaigh ag déanamh an obair le brionglóid sheafóideach a shásamh don fhear geal.

Tá an scéal bunaithe ar rud a tharla i ndáiríre áfach, ar fhear dárb ainm Carlos Fitzcarrald a rugadh i bPeiriú is a thóg long ghaile as a chéile le í a iompar trasna cuing Fiscarrald.

Cuing Fiscarrald

An t-amhrán le The Frames spreagtha ag an scannán anseo:

An bhfuil baint ag The Frames leis an gcomhlacht seo?

Ní dóigh liom go bhfuil cé go dtagann dearadh na leabhar i Fitzcarraldo Editions chugainn ó Ray O’Meara (ainm Éireannach) le cló faoi leith a chruthaigh sé d’arb ainm Fitzcarraldo. An raibh grá ag Ray do cheol The Frames nó don scannán le Herzog? Cá bhfios?

Mar a tharlaíonn sé, is comhlacht an-bheag neamhspleach é Fitzcarraldo Editions. Níl ach triúr nó mar sin ag obair go lánaimsirthe leo. Bhunaigh Jacques Testard é i 2014 is deir sé gur roghnaigh sé an t-ainm bunaithe ar scannán Herzog. Seo mar a mhínigh sé féin é:

It is a not-very-subtle metaphor on the stupidity of setting up a publishing house, which is like dragging a 320-ton steamboat over a muddy mountain in the Amazon jungle.

Tá an t-ainm ar an gcló bunaithe ar an scannán agus an smaoineamh sin freisin.

Is inniu, tá siad ag ceiliúradh mar d’éirigh leo éacht a bhaint amach leis an triú buaiteoir Nobel acu.

Anois, beidh orm seans eile a thabhairt d’Annie Ernaux. Is fiú caint a dhéanamh ar theasghrá is mar a chuireann an Nádúr daoine amú más sin atá ann. Cuirfidh mé ceol The Frames ar siúl sa chúlra mar sin.

Slán tamaillín.

Ó, a Fhraincis, cá bhfuil tú?